Νoam Chomsky: Ο Έλεγχος των Μ.Μ.Ε. - Τα θεαματικά Επιτεύγματα της Προπαγάνδας

Νoam Chomsky

Ο Έλεγχος των Μ.Μ.Ε.

Τα θεαματικά Επιτεύγματα της Προπαγάνδας

Ελευθεριακή Κουλτούρα

Το κείμενο του Noam Chomsky κυκλοφόρησε σε δεύτερη έκδοση (πρώτη έκδοση εκδόσεις Πρίσμα, Άνοιξη του 1992) στην Αθήνα τον χειμώνα του 1994, σε περιορισμένο αριθμό αντιτύπων και η χρήση είναι ελεύθερη αρκεί να αναγράφονται οι πηγές. Τη μετάφραση, στοιχειοθεσία, σελιδοποίηση έκανε ο Παναγιώτης Καλαμαράς, ενώ τα φιλμ και το μοντάζ ο Μιχάλης Μπαξεβάνης.

Αυτή η μπρoσoύρα του Noam Chomsky είναι η διάλεξη που έ­δωσε στις 17 Μαρτίου 1991 στο Kenfield της Καλιφόρνια, με τίτ­λο Media Control The Spectacular Achievements of Propaganda (πρωτοκυκλοφόρησε στην Ελλάδα από τις εκδόσεις Πρίσμα με τον τίτλο Προπαγάνδα και Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας). Στις Ενωμένες Πολιτείες κυκλοφόρησε από τη σειρά Open  Magazine, που μέχρι σήμερα έχει κυκλοφορήσει μια σειρά από εξαιρετικά αξιόλογες μπροσούρες πάνω σε ζητήματα όπως το αντιπολεμικό κίνημα, η κριτική των Μ.Μ.Ε. και της μαζικής κουλτούρας, το φεμινιστικό κίνημα, ο ρατσισμός, τα κινήματα πόλης κλπ. Για περισσότερες πληροφορίες η διεύθυνση είναι: Οpen Magazi­ne, Ρ.Ο. Βοχ 2726, \\'estfield, New Jersey, 07091 USA. Σχετικά με το περιεχόμενο της ομιλίας του Tσόμσκυ, αρκεί να μεταφέρουμε τα λόγια των ίδιων των εκδοτών: ... Το ζήτημα δεν είναι απλώς η παραπληροφόρηση σχετικά με τον πόλεμο στον Κόλπο, αλλά κάτι το πολύ ευρύτερο. Θέλουμε να ζήσουμε σε μια ελεύθερη κοινωνία, ή θέλουμε να ζήσουμε κάτω από έναν αυτοεπιβαλλόμενο ολοκληρωτισμό, με τη συγχυσμένη αγέλη να περιθωριοποιείται, να τρομοκρατείται, να κατευθύνεται, να ουρλιάζει πατριωτικά  συνθήματα, φοβούμενη για τη ζωή της και επιδοκιμάζοντας τον ηγέτη που τη σώζει από την καταστροφή, ενώ οι μορφωμένες μάζες περπατούν με το βήμα της χήνας και επαναλαμβάνουν τα συνθήματα που υποτίθεται πως πρέπει να επαναλαμβάνουν;

Η έκδοση

Η συζήτηση που έχει αναγγελθεί με τίτλο «Παραπληροφόρηση και ο Πόλεμος στον Κόλπο», είναι στην πραγματικότητα λίγο περιορισμένη σε σύγκριση μ' αυτό για το οποίο θέλω να μιλήσω. θα έρθω σ' αυτό σε ένα λεπτό. Αλλά πριν, θα ήθελα να προτείνω ένα, κατά κάποιο τρόπο, ευρύτερο πλαίσιο, για να προσεγγίσουμε το συγκεκριμένο ζήτημα. Το πλαίσιο αυτό τελικά, έχει να κάνει με το τι είδους κόσμο και σε τι είδους κοινωνία θέλουμε να ζούμε, και πιο συγκεκριμένα, όταν την αποκαλούμε δημοκρατική κοινωνία, με ποια έννοια εννοούμε κάτι τέτοιο. Ανοίγοντας αυτό το ζήτημα προκειμένου να το συζητήσουμε λιγάκι, ας ξεκινήσω με την παράθεση δύο διαφορετικών εννοιών της δημοκρατίας. Η πρώτη έννοια αναφέρεται σε μια δημοκρατική κοινωνία όπου ο λαός έχει τη δυνατότητα να συμμετέχει (με έναν τρόπο που να έχει κάποιο νόημα) στη διεύθυνση των δικών του υποθέσεων, και όπου τα μέσα της πληροφόρησης είναι ανοιχτά και ελεύθερα. Εάν κοιτάξεις στο λεξικό τι σημαίνει δημοκρατία, θα βρεις εκεί κάποιον ανάλογο ορισμό.

Μια εναλλακτική έννοια της δημοκρατίας είναι αυτή όπου ο λαός πρέπει να αποκλείεται από τη διεύθυνση των υποθέσεων του, και τα μέσα της πληροφόρησης ελέγχονται στενά και με αυστηρότητα. Αυτό μπορεί ν' ακούγεται σα μια παράδοξη αντίληψη για τη δημοκρατία, αλλά έχει σημασία να καταλάβουμε πως αυτή είναι η έννοια που κυριαρχεί. Στην πραγματικότητα έχει μακρά ιστορία, όχι μόνο όσον αφορά την εφαρμογή, αλλά ακόμη και "τη θεωρητική της σύλληψη». Υπάρχει μια παλιά ιστορία που πάει πίσω στις πρώιμες δημοκρατικές επαναστάσεις στην Αγγλία του 170υ αιώνα, οι οποίες, σε μεγάλο βαθμό, εξέφραζαν αυτή την άποψη. θα περιοριστώ στη σύγχρονη περίοδο, και θα πω λίγα λόγια για το πώς αυτή η μορφή της δημοκρατίας αναπτύχθηκε, όπως επίσης γιατί και πώς το πρόβλημα των μέσων επικοινωνίας και της παραπληροφόρησης εντάσσεται σ' αυτό το πλαίσιο.

Η πρώιμη ιστορία της προπαγάνδας

 Ας αρχίσουμε με την πρώτη σύγχρονη επιχείρηση κυβερνητικής προπαγάνδας. Αυτή έγινε από την κυβέρνηση του προέδρου Γούντροου Ουίλσον. Ο Ουίλσον εκλέχτηκε πρόεδρος το 1916 με βάση το σύνθημα: «Ειρήνη χωρίς Νίκη». Αυτό συνέβη ακριβώς στα μέσα του Πρώτου Παγκόσμιου Πολέμου. Ο πληθυσμός ήταν εξαιρετικά ειρηνόφιλος, και δεν έβλεπε το λόγο να ανακατευθεί σ' έναν Ευρωπαϊκό πόλεμο. Η κυβέρνηση Ουίλσον στην πραγματικότητα ήθελε τον πόλεμο, και έπρεπε να κάνει κάτι γι' αυτό. Έφτιαξαν μια κυβερνητική επιτροπή προπαγάνδας, αποκαλούμενη Επιτροπή Κρήλ, η ο­ποία μέσα σε έξη μήνες πέτυχε να μετατρέψει έναν ειρηνόφιλο πλη­θυσμό, σ' έναν υστερικό, πολεμοχαρή λαό, που ήθελε να καταστρέψει οτιδήποτε γερμανικό, να καταστρέψει τους γερμανούς από άκρη σε άκρη, να κατέβει στον πόλεμο και να σώσει τον κόσμο. Αυτή ήταν μια μεγάλη επιτυχία, και οδήγησε σε μια ακόμη μεγαλύτερη. Εκείνη ακριβώς τη στιγμή και αμέσως μετά τον πόλεμο, οι ίδιες τεχνικές χρησιμοποιήθηκαν για να δημιουργήσουν έναν υστερικό Κόκκινο Τρόμο (όπως αποκλήθηκε), ο οποίος κατάφερε να συντρίψει τα συνδικάτα και να εξαλείψει επικίνδυνα προβλήματα όπως η ελευθερία του τύπου και η ελευθερία της πολιτικής σκέψης. Υποστηρίχθηκε πολύ από τα μέσα ενημέρωσης και το επιχειρηματικό κατεστημένο (το οποίο στην πραγματικότητα οργάνωσε και στήριξε το μεγαλύτερο μέρος αυτής της δουλειάς), και γενικά είχε μεγάλη επιτυχία.

Ανάμεσα σ' αυτούς που συμμετείχαν ενεργά και με ενθουσιασμό ήταν προοδευτικοί διανοούμενοι, άνθρωποι του κύκλου του Τζων Ντιούι, οι οποίοι ένιωθαν μεγάλη υπερηφάνεια (όπως μπορείτε να διαπιστώσετε από τα γραπτά τους εκείνης της εποχής) γιατί φαινόταν πως όσοι αποκαλούντο «τα πιο καλλιεργημένα μυαλά της κοινωνίας», δηλαδή οι ίδιοι, ήταν ικανοί να οδηγήσουν έναν απρόθυμο πληθυσμό σ' έναν πόλεμο, τρομοκρατώντας τον και καλλιεργώντας του έναν φιλοπόλεμο φανατισμό. Τα μέσα που χρησιμοποιήθηκαν ήταν διευρυμένα. Κατασκευάστηκαν κατάλληλα οι θηριωδίες που διέπραξαν οι Ούννοι, για παράδειγμα παιδιά Βέλγων με κομμένα χέρια, με λίγα λόγια όλων των ειδών τα τρομερά πράγματα που ακόμη διαβάζουμε στα ιστορικά εγχειρίδια. Όλα εφευρέθηκαν από το υπουργείο της βρετανικής προπαγάνδας, που σκοπός του εκείνη την εποχή, όπως φαίνεται από μυστικά έγγραφα, ήταν «να ελεγχθεί η σκέψη όλου του κόσμου». Αλλά το πιο σημαντικό που ήθελαν, ήταν να ελέγξουν τη σκέψη των πιο καλλιεργημένων μελών της κοινωνίας των ΕΠΑ, τα οποία με τη σειρά τους θα διέσπειραν την προπαγάνδα που θα έριχνε μια ειρηνόφιλη χώρα στην φιλοπόλεμη υστερία. Αυτό δούλεψε., Και μάλιστα δούλεψε πολύ καλά. Και μας δίδαξε το εξής μάθημα: Η κρατική προπαγάνδα, όταν υποστηρίζεται, από τις μορφωμένες τάξεις χωρίς να επιτρέπεται παρέκκλιση απ' αυτή, μπορεί να έχει μεγάλη επίδραση. Το μάθημα αυτό το έμαθε ο Χίτλερ και πολλοί άλλοι, και διδάσκεται μέχρι και σήμερα.

Η Δημοκρατία του θεατή

Μια ακόμη ομάδα που εντυπωσιάστηκε απ' αυτές τις επιτυχίες, ήταν οι φιλελεύθεροι-δημοκρατικοί διανοούμενοι και τα ηγετικά στελέχη των μέσων ενημέρωσης, όπως για παράδειγμα ο Γουώλτερ Λίππμαν, ο οποίος υπήρξε πάπας των αμερικάνων δημοσιογράφων, βασικός κριτής της εξωτερικής και εσωτερικής πολιτικής, όπως επίσης και μεγάλος θεωρητικός της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Αν ρίξετε μια ματιά στα συγκεντρωμένα γραπτά του, θα δείτε ότι έχουν ως υπότιτλο κάτι ανάλογο με το «Μια Προοδευτική Θεωρία της Φιλελεύθερης-Δημοκρατικής Σκέψης». Ο Λίππμαν ανακατεύτηκε σ' αυτές τις επιτροπές Προπαγάνδας και αναγνώρισε τα επιτεύγματά τους. Πίστευε πως ότι αποκαλούσε «επανάσταση στην τέχνη της δημοκρατίας», μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για να διαμορφωθεί μια συναίνεση, δηλαδή να επιτευχθεί μια συμφωνία μ' εκείνο το τμήμα του πληθυσμού που δεν του άρεσαν οι νέες τεχνικές της προπαγάνδας. Πίστευε επίσης πως πέρα από μια καλή ιδέα, στην πραγματικότητα ήταν και αναγκαία; Και ήταν αναγκαία, γιατί έτσι όπως το έθεσε: «τα κοινά συμφέροντα διαφεύγουν εντελώς της προσοχής της κοινής γνώμης», και μόνο μια εξειδικευμένη τάξη υπεύθυνων ανθρώπων που είναι αρκετά έξυπνοι για να τα διεκπεραιώσουν, μπορούν να το καταλάβουν και να τα χειριστούν.

Αυτή η θεωρία ισχυρίζεται ότι μόνο μια μικρή ελίτ, η κοινότητα των διανοουμένων για την οποία μιλούσαν οι οπαδοί του Ντιούι, μπορεί να κατανοήσει τα κοινά συμφέροντα, αυτά δηλαδή που αφορούν όλους μας, όπως και εκείνα τα θέματα που «διαφεύγουν της κοινής γνώμης». Αυτή η άποψη μας πάει εκατοντάδες χρόνια πίσω, αλλά είναι επίσης μια τυπική λενινιστική άποψη. Στην πραγματικότητα έχει στενή σχέση με τη λενινιστική αντίληψη ότι μια πρωτοπορία επαναστατών διανοούμενων θα πάρει την κρατική εξουσία, θα χρησιμοποιήσει τις λαϊκές επαναστάσεις σαν μια δύναμη που θα τους φέρει την κρατική εξουσία, και κατόπιν θα οδηγήσει τις ηλίθιες μάζες σ' ένα μέλλον που όντας τόσο ηλίθιες και ανίκανες, αδυνατούν να οραματιστούν μόνες τους. Η φιλελεύθερη-δημοκρατική θεωρία και ο Μαρξισμός-Λενινισμός βρίσκονται πολύ κοντά όσον αφορά τις κοινές ιδεολογικές τους υποθέσεις. Πιστεύω ότι αυτός είναι ένας λόγος που πολλοί άνθρωποι μπόρεσαν τόσο εύκολα, καθώς περνούσαν τα χρόνια, να μετακινούνται από τη μια θέση στην άλλη, χωρίς να αισθάνονται ότι πραγματικά αλλάζουν. Το ζήτημα είναι με λίγα λόγια να εκτιμήσεις που βρίσκεται η εξουσία. Μπορεί να υπάρξει μια λαϊκή επανάσταση που θα μας οδηγήσει στην κρατική εξουσία και εάν δεν υπάρξει, θα δουλέψουμε απλά με τους ανθρώπους που κατέχουν την πραγματική εξουσία: την επιχειρηματική κοινότητα. Σε κάθε περίπτωση όμως, θα κάνουμε το ίδιο πράγμα: θα οδηγήσουμε τις ηλίθιες μάζες προς ένα κόσμο που είναι τόσο αφελείς για να τον κατανοήσουν από μόνες τους.

Ο Λίππμαν στήριξε αυτήν του την άποψη με μια όμορφα αρθρωμένη θεωρία για την προοδευτική δημοκρατία. Πίστευε ότι σε μια κανονικά λειτουργούσα δημοκρατία, υπάρχουν τάξεις πολιτών. Υπάρχει πρώτα απ' όλα η τάξη των πολιτών που πρέπει να παίξουν έναν ενεργητικό ρόλο στη διεκπεραίωση των γενικών υποθέσεων. Αυτή είναι η εξειδικευμένη τάξη. Είναι οι άνθρωποι που αναλύουν, παίρνουν αποφάσεις και ελέγχουν τα πράγματα στα πολιτικά, οικονομικά και ιδεολογικά συστήματα. Αυτό είναι ένα μικρό ποσοστό του πληθυσμού. Φυσιολογικά, οποιοσδήποτε προωθεί αυτές τις ιδέες, ανήκει πάντα σ' αυτή τη μικρή ομάδα, όπου μιλούν για το τι πρέπει να κάνουν μ' εκείνους τους άλλους. Εκείνοι οι άλλοι, που βρίσκονται έξω απ' αυτήν, η μεγάλη πλειοψηφία του πληθυσμού, είναι αυτό που ο Λίππμαν αποκάλεσε «η συγχισμένη αγέλη». Πρέπει να προστατευτούμε από το μένος και την οργή της συγχυσμένης αγέλης. Υπάρχουν, τώρα, δύο λειτουργίες σε μια δημοκρατία: Η εξειδικευμένη τάξη, τα υπεύθυνα άτομα, διεκπεραιώνουν την εκτελεστική λειτουργία, πράγμα που σημαίνει ότι σκέφτονται, σχεδιάζουν και κατανοούν το κοινό καλό. Έπειτα υπάρχει η συγχισμένη αγέλη, που επίσης έχει μια λειτουργία να επιτελέσει στη δημοκρατία. Αυτή έγκειται, όπως είπε ο Λίππμαν, στο να είναι θεατές, και να μη συμμετέχουν στην πράξη. Αλλά έχουν και μια ακόμη λειτουργία πέρα από την προηγούμενη, γιατί έχουμε να κάνουμε με δημοκρατία. Ευκαιριακά τους επιτρέπεται να ρίξουν το βάρος τους στο ένα ή στο άλλο μέλος της εξειδικευμένης τάξης. Με άλλα λόγια, τους επιτρέπε­ται να πουν «Θέλουμε αυτός να είναι ο ηγέτης μας» ή «Θέλουμε ο άλλος να είναι ο ηγέτης μας». Και αυτό γιατί έχουμε να κάνουμε με δημοκρατία και όχι μ' ένα ολοκληρωτικό κράτος. Αυτό αποκαλείται «εκλογές». Αλλά μόλις ρίξουν το βάρος τους σ' αυτό ή σ' εκείνο το μέλος της εξειδικευμένης τάξης, υποτίθεται ότι πρέπει να κάνουν πίσω και να γίνουν θεατές της δράσης, όχι συμμέτοχοι. Αυτά συμβαίνουν σε μια κανονικά λειτουργούσα δημοκρατία.

Και υπάρχει μια λογική πίσω απ' αυτά, όπως επίσης και ένα είδος αναγκαστικής ηθικής αρχής. Αυτή η αναγκαστική ηθική αρχή λέει ότι οι μάζες που συνθέτουν το κοινό είναι πολύ ηλίθιες για να καταλάβουν τα πράγματα. Εάν προσπαθήσουν να συμμετάσχουν στη διαχείριση των ίδιων των υποθέσεων τους, το μόνο που μπορούν να κάνουν, είναι να προκαλέσουν προβλήματα. Επιπλέον, είναι ανήθικο και άπρεπο να τους επιτρέψουμε να κάνουν κάτι τέτοιο. Πρέπει να δαμάσουμε τη συγχισμένη αγέλη, και όχι να επιτρέψουμε σ' αυτήν να οργιστεί, να μανιάσει και να καταστρέψει πράγματα. Είναι περί­που η ίδια λογική που λέει πως είναι άπρεπο να αφήσουμε ένα τρίχρονο παιδάκι να διασχίσει το δρόμο. Δεν δίνεις σ' ένα τρίχρονο αυτού του τύπου την ελευθερία, γιατί το τρίχρονο δεν ξέρει πώς να την χειριστεί. Αναλογικά, δεν επιτρέπεις στη συγχισμένη αγέλη να συμμετάσχει στην πράξη. Το μόνο που θα προκαλέσει είναι προβλήματα.

Έτσι χρειαζόμαστε κάτι για να εξημερώσουμε τη συγχισμένη αγέλη, και αυτό το κάτι είναι η νέα επανάσταση στην τέχνη της δημοκρατίας: η κατασκευή της συναίνεσης. Τα μέσα ενημέρωσης, τα σχολεία και η λαϊκή κουλτούρα πρέπει να διαχωριστούν. Η τάξη των πολιτικών και αυτοί που παίρνουν τις αποφάσεις οφείλουν να τους δώσουν κάποια ανεκτή έννοια της πραγματικότητας, αν και πρέπει επιπλέον να τους ενσταλάξουν τις κατάλληλες πεποιθήσεις. Απλώς θυμηθείτε, υπάρχει μια ανεκμυστήρευτη πρόταση εδώ - που ακόμη και τα υπεύθυνα άτομα πρέπει να την αποκρύψουν από τους εαυτούς τους - και έχει να κάνει με το ζήτημα του πώς θα βρεθούν στη θέση όπου θα έχουν την εξουσία να λαμβάνουν τις αποφάσεις. Βέβαια ο τρόπος για να πετύχουν κάτι τέτοιο, έγκειται στο να ασκούν στους ανθρώπους πραγματική εξουσία. Οι άνθρωποι με την πραγματική εξουσία είναι εκείνοι που κατέχουν την κοινωνία, και είναι μάλλον μια περιορισμένη ομάδα. Εάν η εξειδικευμένη τάξη έρθει στο προσκήνιο και πει, θα εξυπηρετήσουμε τα συμφέροντά σας, τότε θα αποτελέσει τμήμα της διευθυντικής ομάδας. Αυτό πρέπει να κρατηθεί μυστικό και σημαίνει ότι η εξειδικευμένη τάξη πρέπει να έχει εμποτιστεί με την πίστη και τις αξίες που θα εξυπηρετήσουν τα συμ­φέροντα της ιδιωτικής εξουσίας. Αν κάποιος δεν μπορεί να έχει αυτή την ικανότητα, δεν μπορεί να ανήκει στην εξειδικευμένη τάξη. Έτσι έχουμε ένα εκπαιδευτικό σύστημα τέτοιας μορφής που απευθύνεται στα υπεύθυνα άτομα, την εξειδικευμένη τάξη. Αυτά τα άτομα πρέπει να έχουν αποδεχτεί βαθειά τις αξίες και τα συμφέροντα της ιδιωτικής εξουσίας και του κρατικο-εταιρικού συμπλέγματος που εκπροσωπεί. Εάν μπορούν να διεκπεραιώσουν αυτή τη λειτουργία, μπορούν να ανήκουν στην εξειδικευμένη τάξη. Το υπόλοιπο της συγχισμένης αγέλης πρέπει απλώς να διασπασθεί. Η προσοχή του να στραφεί κάπου αλλού. Να μείνει μακριά από τα προβλήματα. Βεβαιωθείτε ότι παραμένει στο μεγαλύτερο βαθμό θεατής της δράσης, ευκαιριακά ρίχνοντας το βάρος της στον έναν ή τον άλλο από τους πραγματικούς ηγέτες που μπορούν να επιλεχθούν.

Αυτή την οπτική γωνία είχαν και πολλοί άλλοι και στην πραγμα­τικότητα είναι μάλλον μια συμβατική αντίληψη. Για παράδειγμα, ένα ηγετικό στέλεχος, σύγχρονος θεολόγος και κριτικός της εξωτερι­κής πολιτικής, ο Reinhold Niebuhr (κάποτε αποκαλούμενος «ο θεολόγος του κατεστημένου»), γκουρού του Τζωρτζ Κενναν, των διανοούμενων τύπου Κέννεντυ και πολλών άλλων, πίστευε ότι «η ορθολογικότητα είναι ένα στενά περιορισμένο προσόν». Μόνο ένας μικρός αριθμός το κατέχει. Οι περισσότεροι άνθρωποι κατευθύνονται μόνο από το συναίσθημα και το αυθόρμητο. Όσοι από μας κατέχουν την ορθολογικότητα, πρέπει να δημιουργήσουν τις κατάλληλες Φαντασιώσεις και συναισθηματικά δυνατές υπεραπλουστεύσεις, ώστε να κρατηθούν οι απλοϊκοί βλάκες λίγο ως πολύ στην αμάθειά τους.

Αυτό έγινε ουσιαστικό στοιχείο της σύγχρονης πολιτικής επιστήμης. Στη δεκαετία του '20 και στις αρχές αυτής του '30, ο Χάρολντ Λάσγουελ, ιδρυτής του σύγχρονου πεδίου των επικοινωνιών και ένας από τους κορυφαίους αμερικάνους πολιτικούς επιστήμονες, εξηγούσε ότι δεν πρέπει να υποκύψουμε σε «δημοκρατικούς δογματισμούς» όσον αφορά την άποψη ότι οι άνθρωποι είναι οι καλύτεροι κριτές των συμφερόντων τους. Γιατί δεν είναι. Εμείς είμαστε οι καλύτεροι κριτές των δημόσιων συμφερόντων. Συνεπώς, πέρα από τη συνηθισμένη ηθική, πρέπει να βεβαιωθούμε ότι δεν θα έχουν τη δυνατότητα να δράσουν στη βάση των λαθεμένων κρίσεων τους. Σ' αυτό που σήμερα αποκαλείται ολοκληρωτικό ή στρατιωτικό κράτος, κάτι τέτοιο είναι εύκολο. Απλά κραδαίνετε ένα ρόπαλο πάνω από τα κεφάλια τους, και εάν επιχειρήσουν να βγουν από τη γραμμή; τους τα σπάτε. Αλλά καθώς η κοινωνία γίνεται ολοένα πιο ελεύθερη και δημοκρατική, χάνετε αυτή τη δυνατότητα. Έτσι πρέπει να στραφείτε στις τεχνικές της προπαγάνδας. Η λογική είναι ξεκάθαρη. Στην δημοκρα­τία η προπαγάνδα είναι ότι το ρόπαλο σε ένα ολοκληρωτικό κράτος. Είναι έξυπνη και αποτελεσματική γιατί και πάλι, το κοινό συμφέρον διαφεύγει του συγχυσμένου όχλου. Δεν μπορούν να το ξεχωρίσουν.

Δημόσιες σχέσεις

Οι ΕΠΑ πρωτοπόρησαν στη βιομηχανία των δημοσίων σχέσεων. Υποσχέθηκαν να «ελέγξουν το κοινό νου», όπως το έθεσαν και οι ηγέτες τους. Έμαθαν πολλά από τις επιτυχίες της επιτροπής Κρήλ και συγκεκριμένα από την καλλιέργεια του «Κόκκινου Τρόμου» με τα επακόλουθά του. Η βιομηχανία των δημοσίων σχέσεων γνώρισε μια τεράστια επέκταση εκείνη την εποχή. Κατάφερε για κάποιο καιρό, κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του '20, να υποτάξει σχεδόν ολοκληρωτικά το δημόσιο συμφέρον στον επιχειρηματικό έλεγχο. Η κατάσταση έφτασε τόσο στα άκρα, ώστε επιτροπές του Κογκρέσσου άρχισαν να ερευνούν το θέμα καθώς πλησιάζαμε στη δεκαετία του '30. Από εκεί προέρχεται και ένα μεγάλο μέρος των πληροφοριών που έχουμε σήμερα στα χέρια μας.

Οι δημόσιες σχέσεις εκείνης της εποχής ήταν μια τεράστια βιομηχανία. Ξοδευόταν, με σημερινές τιμές, περίπου 1 δισ. $ το χρόνο. Όλα χρησίμευαν για τον έλεγχο του κοινού νου. Τη δεκαετία του '30 εμφανίσθηκαν και πάλι, τα μεγάλα προβλήματα, όπως είχε συμβεί και κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Υπήρχε μεγάλη οικονομική ύφεση και παράλληλα ουσιαστική οργάνωση του εργατικού κινήματος. Στην πραγματικότητα, το 1935, το εργατικό κίνημα γνώρισε την πρώτη, μεγάλη νομοθετική νίκη του, το δικαίωμα της οργάνωσης σύμφωνα με την Πράξη Βάγκνερ. Απ' αυτό προέκυψαν δύο σοβαρά προβλήματα. Πρώτον, η δημοκρατία δεν λειτουργούσε σωστά. Η συγχισμένη αγέλη στην πραγματικότητα κέρδιζε νομοθετικές νίκες και δεν θα δούλευε πια όπως προηγουμένως. Δεύτερον, τώρα οι άνθρωποι μπορούσαν να οργανωθούν. Όμως, έπρεπε να συμβαίνει το αντίθετο, δηλαδή να ατομοποιούνται και να διαχωρίζονται, όχι να οργανώνονται, γιατί έτσι μπορεί να έπαυαν να είναι θεατές των γεγονότων. Μπορεί τελικά να γίνονταν και συμμέτοχοι, εάν πολλοί ένωναν τους περιορισμένους πόρους τους για να εισέλθουν στην πολιτική αρένα. Αυτό ήταν πράγματι απειλητικό. Οι επιχειρήσεις αποφάσισαν να δώσουν μια ισχυρή απάντηση, έτσι ώστε να εξασφαλίσουν πως αυτή θα ήταν η τελευταία νομοθετική νίκη για το εργατικό κίνημα και ταυτόχρονα η αρχή του τέλους αυτής της δημοκρατικής παρέκκλισης, της λαϊκής οργάνωσης. Αυτή ήταν η τελευταία νομοθετική νίκη για το εργατικό κίνημα. Από εκείνο το σημείο και πέρα - αν και ο αριθμός των συνδικαλισμένων αυξανόταν για λίγο κατά τη διάρκεια του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου, για ν' αρχίσει να πέφτει μετά - η δυνατότητα δράσης μέσω των συνδικάτων άρχισε να εξασθενίζει σταθερά. Αυτό δεν συνέβη τυχαία. Μιλάμε τώρα για την επιχειρηματική κοινότητα, η οποία δαπανά πολλά χρήματα, προσοχή και σκέψη, μέσω της βιομηχανίας δημοσίων σχέσεων και άλλων οργανισμών όπως ο Εθνικός Σύνδεσμος Βιομηχάνων και η Στρογγυλή Τράπεζα των Επιχειρήσεων κλπ. Αμέσως στρώθηκαν στη δουλειά για να βρουν έναν τρόπο ν' αντιμετωπίσουν αυτές τις δημοκρατικές παρεκκλίσεις.

Η πρώτη μάχη δόθηκε ένα χρόνο αργότερα, το 1936. Υπήρχε μια μεγάλη απεργία στη Bethlehem Steel στη Δυτική Πενσυλβάνια, στη κοιλάδα Μοχώκ. Οι επιχειρήσεις εφάρμοσαν μια νέα τακτική καταστροφής του εργατικού κινήματος, η οποία δούλεψε πολύ καλά. Όχι πλέον οι μισθωτοί μπράβοι και τα σπασμένα πόδια. Αυτό δεν λειτουργούσε πια, και έτσι χρησιμοποιήθηκαν τα πιο πανούργα και α­ποτελεσματικά μέσα της προπαγάνδας. Η ιδέα ήταν να βρεθούν οι τρόποι έτσι ώστε το κοινό να στραφεί ενάντια στους απεργούς, να παρουσιαστούν αυτοί σαν διασπαστές, επικίνδυνοι, αντίθετοι στα κοινά συμφέροντα. Τα κοινά συμφέροντα είναι αυτά, τα «δικά μας», του επιχειρηματία, του εργάτη, της νοικοκυράς. θέλουμε να είμαστε μαζί, να έχουμε πράγματα όπως η αρμονία και ο Αμερικανισμός, να δουλεύουμε μαζί. Όμως υπάρχουν εκείνοι οι κακοί απεργοί εκεί κάτω, που είναι διασπαστές και προκαλούν προβλήματα, σπάνε την αρμονία και διαταράσσουν τον Αμερικανισμό. Πρέπει να τους σταματήσουμε, έτσι ώστε να μπορέσουμε να ζήσουμε αρμονικά όλοι μαζί. Το ανώτατο στέλεχος και ο τύπος που καθαρίζει τα πατώματα έχουν τα ίδια συμφέροντα. Μπορούμε να δουλέψουμε όλοι μαζί αγαπημένα για τον Αμερικανισμό.

Αυτή είναι μια αντίληψη της δημοκρατίας. Αλλά για να επιστρέψουμε στην επιχειρηματική κοινότητα, η τελευταία νομοθετική νίκη για το εργατικό κίνημα σημειώθηκε το 1935, με την Πράξη Βάγκνερ. Αφότου ήρθε ο πόλεμος, τα συνδικάτα παρήκμασαν, και μαζί τους παρήκμασε μια πολύ πλούσια κουλτούρα της εργατικής τάξης, που συνδεόταν με Τα συνδικάτα. Αυτή η κουλτούρα καταστράφηκε. Μετακινηθήκαμε προς μια κοινωνία που ελέγχεται σε μεγάλο βαθμό από τις επιχειρήσεις και που είναι η μοναδική κρατικοκαπιταλιστική-βιομηχανική κοινωνία που δεν έχει ούτε καν το φυσιολογικό κοινωνικό συμβόλαιο που βρίσκουμε σε αντίστοιχες κοινωνίες. Εκτός από τη Νότια Αφρική, νομίζω, είναι η μοναδική βιομηχανική κοινωνία που δεν έχει εθνικό σύστημα υγείας. Δεν υπάρχει γενική φροντίδα, ούτε καν η ελάχιστη, για την επιβίωση τμημάτων του πληθυσμού που δεν μπορούν να ακολουθήσουν αυτούς τους κανόνες και να κερδίσουν πράγματα από μόνοι τους. Τα συνδικάτα ουσιαστικά δεν υφίστανται. 'Αλλες μορφές λαϊκής οργάνωσης ουσιαστικά δεν υφίστανται. Δεν υπάρχουν πολιτικά κόμματα ή οργανώσεις. Ήταν μακρύς ο δρόμος για την πραγμάτωση αυτού του ιδανικού, τουλάχιστον όσον αφορά τη δόμηση. Τα μέσα ενημέρωσης είναι ένα εταιρικό μονοπώλιο. Έχουν την ίδια άποψη για τα πράγματα. Τα δύο κόμματα είναι οι δύο πτέρυγες του κόμματος των επιχειρήσεων. Το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού δεν νοιάζεται καν να ψηφίσει, γιατί του φαίνεται ανούσιο. Έχει περιθωριοποιηθεί και κυρίως κατακερματιστεί. Τουλάχιστον αυτός είναι ο σκοπός. Η ηγετική φιγούρα της βιομηχανίας των δημοσίων σχέσεων, ο Έντουαρντ Μπερναί, στην ουσία ξεπήδησε από την επιτροπή Κρηλ. Ήταν μέλος της, έμαθε εκεί το μάθημά του και προχώρησε στη δημιουργία αυτού που αποκλήθηκε «η κατασκευή της συναίνεσης», την οποία περιέγραψε ως «την ουσία της δημοκρατίας». Οι άνθρωποι που είναι ικανοί να κατασκευάζουν τη συνείδηση, είναι εκείνοι που έχουν τα μέσα και την εξουσία να το κάνουν - η επιχειρηματική κοινότητα - και αυτοί είναι οι άνθρωποι για τους οποίους εργάζεσαι.

Κατασκευάζοντας τη γνώμη

Είναι επίσης αναγκαίο να παρασύρουμε τον πληθυσμό να υποστηρίξει τις εξωτερικές περιπέτειες. Συνήθως ο πληθυσμός είναι ειρηνόφιλος, ακριβώς όπως συνέβαινε κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκόσμιου Πολέμου. Το κοινό δεν βλέπει το λόγο ν' ανακατευτεί σε εξωτερικές περιπέτειες, σκοτωμούς και βασανιστήρια. Έτσι πρέπει να το παρασύρεις. Και για να το παρασύρεις πρέπει να το τρομάξεις. Ο Μπερναί, αυτοπροσώπως, είχε μια μεγάλη επιτυχία σ' αυτή την κατεύθυνση. Ήταν ο άνθρωπος που διηύθυνε την εκστρατεία των δημοσίων σχέσεων για την εταιρία Γιουνάιτεντ Φρουτ το 1954, όταν οι ΕΠΑ κινήθηκαν για να ανατρέψουν την καπιταλιστο-δημοκρατική κυβέρνηση της Γουατεμάλας και να εγκαταστήσουν μια ομάδα δολοφόνων (που επιβιώνει μέχρι και σήμερα με τη βοήθεια των συνεχών αμερικάνικων εμπνεύσεων), προκειμένου να εμποδιστούν οποιεσδήποτε δημοκρατικές παρεκκλίσεις στη χώρα. Επειδή είναι αναγκαία η συνεχής παρέμβαση με προγράμματα στα οποία αντιτίθεται το αμερικάνικο κοινό, αφότου δεν υπάρχει λόγος να τα υποστηρίζει μιας και είναι επικίνδυνα για το ίδιο, απαιτείται μια διευρυμένη προπαγάνδα. Έχουμε δει μεγάλο μέρος της την τελευταία δεκαετία. Τα προγράμματα Ρέηγκαν ήταν συντριπτικά αντιλαϊκά. Ακόμη και οι άνθρωποι που ψήφισαν τον Ρέηγκαν, περίπου οι 2 στους 3, ήλπιζαν πως η πολιτική του δεν θα υλοποιείτο με νόμους. Εάν πάρουμε συγκεκριμένα προγράμματα, όπως οι εξοπλισμοί, η περικοπή των δημοσίων δαπανών κλπ, θα δούμε πως σχεδόν όλα έβρισκαν την ισχυρή αντίθεση του κοινού. Αλλά όσο οι άνθρωποι περιθωριοποιούνται, κατακερματίζονται και δεν έχουν τον τρόπο να οργανώσουν ή να οικοδομήσουν αυτά που θέλουν, όταν ούτε καν γνωρίζουν πως και άλλοι έχουν παρόμοιες πεποιθήσεις, φτάνουμε στην κατάσταση όπου αυτοί που απαντούν στις δημοσκοπήσεις και λένε ότι προτιμούν τις δημόσιες δαπάνες εις βάρος των πολεμικών, να υποθέτουν πως είναι οι μόνοι που έχουν αυτή την τρελή ιδέα στα κεφάλια τους. Δεν την έχουν ακούσει πουθενά αλλού, κανείς δεν φαίνεται να σκέπτεται κάτι ανάλογο. Έτσι, αν εσύ που το σκέπτεσαι απαντήσεις ανάλογα στη δημοσκόπηση, κατά κάποιο τρόπο νομίζεις ότι είσαι εξωτικός. Αφότου δεν υπάρχει τρόπος να συνευρεθείς με άλλους ανθρώπους που μοιράζονται ή ενισχύουν αυτή την άποψη και σε βοηθούν να την αρθρώσεις, αισθάνεσαι σαν αλλόκοτος, σαν απόκοσμος. Έτσι τραβιέσαι στην άκρη και δεν δίνεις δεκάρα για ότι συμβαίνει. Μοιάζεις σαν κάτι άλλο, σαν ο Σούπερ Παράξενος.

Τότε, σε κάποιο βαθμό, το ιδανικό έχει επιτευχθεί, αλλά όχι ολοκληρωτικά. Υπάρχουν θεσμοί που είναι αδύνατον μέχρι στιγμής να καταστραφούν. Οι εκκλησίες, για παράδειγμα, υπάρχουν ακόμη. Μεγάλο μέρος της δραστηριότητας των διαφωνούντων στις ΕΠΑ προέρχεται από τις εκκλησίες, για τον απλό λόγο ότι είναι εκεί. Ενώ όταν πας σε μια ευρωπαϊκή χώρα και κάνεις μια πολιτική ομιλία, ο χώρος όπου θα γίνει μπορεί άνετα να είναι η αίθουσα ενός συνδικάτου, εδώ δεν πρόκειται να συμβεί κάτι τέτοιο, γιατί τα συνδικάτα, πέρα απ' όλα τ' άλλα, μόλις που υφίστανται. Και εκεί που δεν υφίστανται, δεν υπάρχουν πολιτικές οργανώσεις. Αλλά υπάρχουν οι εκκλησίες, και έτσι συνήθως δίνεις τη ομιλία στην εκκλησία. Το δίκτυο υποστήριξης των αγώνων στην Κεντρική Αμερική, σε μεγάλο βαθμό ξεπήδησε από τις εκκλησίες, κυρίως επειδή υπάρχουν.

Η συγχυσμένη αγέλη ποτέ δεν δαμάζεται ολοκληρωτικά και έτσι υπάρχει μια συνεχής διαπάλη. Τα χρόνια του '30 εμφανίστηκε πάλι για να πέσει μετά. Τα χρόνια του '60 παρουσιάστηκε ένα ακόμη κύμα διαφωνούντων. Στο φαινόμενο αυτό δόθηκε και ένα όνομα. Αποκλήθηκε από την εξειδικευμένη τάξη «κρίση της δημοκρατίας». Υποτίθεται ότι η δημοκρατία μπήκε σε κρίση τα χρόνια του '60. Η κρίση έγκειτο, στο ότι μεγάλα τμήματα του πληθυσμού οργανώθηκαν, δραστηριοποιήθηκαν και προσπάθησαν να συμμετάσχουν στην πολιτική αρένα. Εδώ επιστρέφουμε. στις δύο έννοιες της δημοκρατίας που αναφερθήκαμε προηγουμένως. Με τον ορισμό που δίνει το λεξικό, αυτή η κατάσταση δίνει μια ώθηση στη δημοκρατία. Με την κυρίαρχη αντίληψη αυτό είναι ένα πρόβλημα, μια κρίση που πρέπει να ξεπεραστεί. Ο πληθυσμός πρέπει να οδηγηθεί πίσω στην απάθεια, στην υπακοή και την παθητικότητα, στην κατάσταση δηλαδή που βρισκόταν προηγουμένως. Έτσι πρέπει να κάνουμε κάτι για να ξεπεράσουμε την κρίση, και γι' αυτόν τον λόγο έγιναν οι ανάλογες προσπάθειες, που όμως δεν απέδωσαν. Η κρίση της δημοκρατίας είναι ακόμα παρούσα και δυνατή, ευτυχώς, αλλά όχι πολύ αποτελεσματική για ν' αλλάξει την πολιτική. Αλλά είναι αποτελεσματική στο ν' αλλάξει τις γνώμες, αντίθετα απ' ότι πιστεύουν οι περισσότεροι άνθρωποι. Τη δεκαετία του '60 έγιναν μεγάλες προσπάθειες ώστε ν' αντιστραφεί και ν' ανατραπεί αυτή η ασθένεια. Η μια όψη αυτής της ασθένειας πήρε ένα τεχνικό όνομα. Αποκλήθηκε «Το Σύνδρομο του Βιετνάμ». Αυτός ήταν ένας όρος που άρχισε να εμφανίζεται γύρω. στο 1970, και στην πραγματικότητα το περιεχόμενο του άλλαζε ανάλογα με την περίπτωση. Ο Pηγκανιστής διανοούμενος Νόρμαν Πρόντχορετζ το όρισε ως «οι αρρωστημένες αντιθέσεις απέναντι στη χρήση της στρατιωτικής βίας». Υπήρχαν αρρωστημένες αντιθέσεις απέναντι στη βία, ανάμεσα στο μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού. Οι άνθρωποι απλά δεν καταλάβαιναν γιατί πρέπει να τρέχουμε ένα γύρω βασανίζοντας, σκοτώνοντας και ισοπεδώνοντας με βόμβες άλλους ανθρώπους. Είναι πολύ επικίνδυνο για τον πληθυσμό να υποταχθεί σ' αυτές τις αρρωστημένες αντιθέσεις, κάτι που είχε καταλάβει και ο Γκαίμπελς, γιατί τότε μπαίνει ένα όριο στις εξωτερικές περιπέτειες. Είναι αναγκαίο, όπως το έθεσε τις προάλλες, μάλλον υπερήφανα, η Ουάσινγκτον Ποστ, «να ενσταλάξουμε στους ανθρώπους σεβασμό για τις πολεμικές αξίες». Αυτό είναι που έχει σημασία. Εάν θέλεις να έχεις μια βίαιη κοινωνία που χρησιμοποιεί βία παντού στον κόσμο, ώστε να πετύχει τους σκοπούς της η ελίτ που κυριαρχεί σ' αυτήν, πρώτα απ' όλα πρέπει να υπάρχει μια εκτίμηση των πολεμικών αξιών και όχι των αρρωστημένων αντιθέσεων στη χρήση βίας. Διαφορετικά παρουσιάζεται το Σύνδρομο του Βιετνάμ. Και είναι αναγκαίο να το ξεπεράσουμε.

Η Αναπαράσταση ως Πραγματικότητα

Είναι επίσης αναγκαίο να παραποιήσουμε εντελώς την ιστορία. Αυτός είναι ένας άλλος τρόπος να ξεπεράσουμε εκείνες τις αρρωστημένες αντιθέσεις, έτσι ώστε όταν επιτιθέμεθα και καταστρέφουμε κάποιον, να φαίνεται ότι στην πραγματικότητα προστατεύουμε και υπερασπίζουμε τους εαυτούς μας ενάντια στους μεγαλύτερους εισβολείς και στα μεγαλύτερα τέρατα, κ.ο.κ. Χρειάστηκε τεράστια προσπάθεια από τον πόλεμο του Βιετνάμ και πέρα, για να ξαναφτιαχτεί η ιστορία αυτού του πολέμου. Πολλοί άνθρωποι άρχισαν να καταλαβαίνουν τι. συνέβαινε στην πραγματικότητα εκεί. Ανάμεσα τους συμπεριλαμβάνονταν πολλοί στρατιώτες και ένας μεγάλος αριθμός νέων ανθρώπων που συμμετείχε στο αντιπολεμικό κίνημα, αλλά και πολλοί άλλοι. Αυτό ήταν κακό. Ήταν αναγκαίο να επανεξεταστούν αυτές οι κακές σκέψεις και να επανέλθει κάποιας μορφής διανοητική υγεία, για να το πούμε με το όνομά της, μια αναγνώριση πως ότι κάνουμε είναι ευγενικό και σωστό. Εάν βομβαρδίζουμε το Νότιο Βιετνάμ, αυτό γίνεται γιατί υπερασπίζουμε το Νότιο Βιετνάμ ενάντια σε κάποιον, ας πούμε τους νοτιοβιετναμέζους, αφότου δεν υπήρχαν άλλοι εκεί. Ήταν αυτό που οι διανοούμενοι του Κέννεντυ αποκαλούσαν «άμυνα απέναντι στην εσωτερική επίθεση του Νοτίου Βιετνάμ», μια φράση που χρησιμοποίησε ο Αντλάϊ Στήβενσον και που ήταν αναγκαίο να διευρυνθεί, να γίνει επίσημη εικόνα, κάτι που τελικά συνέβη. Όταν ελέγχεις ολοκληρωτικά τα μέσα ενημέρωσης και το εκπαιδευτικό σύστημα με τους καθηγητές είναι συντηρητικό, μπορείς να τα καταφέρεις. Ενδεικτική αυτής της κατάστασης είναι μια μελέτη του Πανεπιστημίου της Μασσαχουσέτης, για τις συμπεριφορές των ανθρώπων απέναντι στη σημερινή κρίση στον Κόλπο μια μελέτη των πεποιθήσεων και των συμπεριφορών βλέποντας την τηλεόραση. Μια ερώτηση που έθετε η έρευνα ήταν: «Πόσες απώλειες υπολογίζετε ότι είχαν οι βιετναμέζοι κατά τη διάρκεια του πολέμου στο Βιετνάμ;» Η μέση απάντηση των σημερινών αμερικανών ήταν γύρω στις 100000. Ο επίσημος αριθμός είναι περίπου δύο εκατομμύρια. Ο πραγματικός αριθμός είναι πιθανά τρία με τέσσερα εκατομμύρια. Οι άνθρωποι που έκαναν την έρευνα έθεσαν και ένα άλλο κατάλληλο ερώτημα: Τι θα πιστέψουμε για τη γερμανική πολιτική κουλτούρα, εάν ρωτήσουμε τους ανθρώπους σήμερα για τον αριθμό των θυμάτων ανάμεσα στους Εβραίους στο Ολοκαύτωμα και μας πουν 300000; Τι θα μας λέει αυτό για τη γερμανική πολιτική κουλτούρα; Αφήνουν το ερώτημα αναπάντητο, αλλά μπορούμε να κάνουμε μια προσπάθεια. Τι μας λέει για τη δική μας κουλτούρα; Πως όταν χρειάστηκε να ξεπεράσουμε τις αρρωστημένες αντιστάσεις απέναντι στη χρήση στρατιωτικής βίας ή απέναντι σε άλλες μη δημοκρατικές παρεκκλίσεις όπως στη συγκεκριμένη περίπτωση του Βιετνάμ, η φόρμουλα δούλεψε. Και αυτό ισχύει σε κάθε τοπικό ζήτημα. Πάρτε οποιοδήποτε θέλετε: Μέση Ανατολή, διεθνής τρομοκρατία, Κεντρική Αμερική, οτιδήποτε - η εικόνα του κόσμου που παρουσιάζεται στο κοινό απέχει πολύ από την πραγματικότητα. Η ουσιαστική αλήθεια θάβεται κάτω από ένα οικοδόμημα Ψεμάτων. Έτσι τα καταφέρνουμε θαυμάσια να κρούουμε τον κώδωνα του κινδύνου για τη δημοκρατία, και μάλιστα κάτω από συνθήκες ελευθερίας, κάτι που είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον. Δεν είναι όπως σ' ένα ολοκληρωτικό κράτος που κάτι τέτοιο επιτυγχάνεται με τη βία. Αυτά συμβαίνουν εδώ με καθεστώς ελευθερίας. Εάν θέλουμε να καταλάβουμε την ίδια μας την κοινωνία, πρέπει να σκεφτούμε αυτά τα δεδομένα. Είναι σημαντικά δεδομένα, σημαντικά για εκείνους που ενδιαφέρονται για το τι είδους κοινωνία είναι αυτή στην οποία ζούνε.

Η Kουλτούρα των Διαφωνούντων

Παρ' όλα αυτά, η κουλτούρα των διαφωνούντων επιβίωσε και εξελίχθηκε αρκετά από τα χρόνια του '60. Τότε η κουλτούρα των διαφωνούντων πρώτα απ' όλα είχε μια εξαιρετικά αργή εξέλιξη. Δεν υπήρχαν διαμαρτυρίες ενάντια στον πόλεμο στην Ινδοκίνα, μέχρις ότου οι ΕΠΑ άρχισαν να βομβαρδίζουν το Νότιο Βιετνάμ. Όταν αναπτύχθηκε, υπήρξε ένα πολύ περιορισμένο κίνημα διαφωνούντων, αποτελούμενο στο μεγαλύτερο μέρος του από φοιτητές και νέους ανθρώπους. Τα χρόνια του '70 είχαμε σημαντικές αλλαγές. Αναπτύχθηκαν μεγάλα λαϊκά κινήματα: Το περιβαλλοντικό κίνημα, το φεμινιστικό κίνημα, το αντι-πυρηνικό κίνημα, κ.α. Τη δεκαετία του '80 σημειώθηκε μια ακόμη μεγαλύτερη επέκταση με τα κινήματα αλληλεγγύης, κάτι, που κατά κάποιο τρόπο, είναι πολύ καινούργιο και σημαντικό, τουλάχιστον στην αμερικάνικη ιστορία, και ίσως παγκό­σμια. Αυτά ήταν κινήματα που όχι μόνο διαμαρτύρονταν, αλλά συμμετείχαν ενεργά και συχνά πολύ προσωπικά, στις ζωές των ανθρώπων που υπέφεραν αλλού. Μάθαμε πολλά απ' αυτά, και είχαν μάλλον ένα εκπολιτιστικό αποτέλεσμα στην καθημερινή αμερικάνικη πραγματικότητα. Όλα αυτά προκάλεσαν μια πολύ μεγάλη αλλαγή. Οποιοσδήποτε ανακατεύτηκε σε τέτοιας μορφής δραστηριότητες για πολλά χρόνια, πρέπει να το γνωρίζει αυτό. Ξέρω από τον εαυτό μου ότι το είδος των διαλέξεων που δίνω σήμερα στα πιο αντιδραστικά μέρη της χώρας - κεντρική Γεωργία, ανατολικό Κεντάκυ κλπ - είναι διαλέξεις του τύπου που δεν θα μπορούσα να δώσω ούτε στο αποκορύφωμα του ειρηνιστικού κινήματος, μπροστά στο πιο ενεργητικό ειρηνιστικό κοινό. Τώρα μπορείς να τις δώσεις οπουδήποτε. Οι άνθρωποι μπορεί να συμφωνούν ή να μη συμφωνούν, αλλά τουλάχιστον καταλαβαίνουν για τι πράγμα μιλάς, και υπάρχει κάποιο κοινό υπόβαθρο που δημιουργεί προϋποθέσεις για συζήτηση.

Όλα αυτά είναι σημάδια μιας πολιτιστικής επίδρασης, παρόλη την προπαγάνδα, παρ’ όλες τις προσπάθειες ελέγχου της σκέψης και κατασκευής της συναίνεσης. Έτσι οι άνθρωποι επιδεικνύουν την ικανότητα και την προθυμία να σκεφτούν τα πράγματα μ' έναν διαφορετικό τρόπο. Έχει αυξηθεί ο σκεπτικισμός για τη φύση της εξουσίας, και έχει αλλάξει η στάση απέναντι σε πολλά ζητήματα. Έχουμε να κάνουμε μ' ένα φαινόμενο που μπορεί ακόμη να βρίσκεται σε εμβρυώδη κατάσταση, αλλά πάντως υπάρχει και έχει κάποια' ουσία. Τώρα, αν αρκεί για να προκαλέσει μια σημαντική διαφοροποίηση σ' ότι συμβαίνει στον κόσμο, είναι ένα άλλο θέμα. Ας πάρουμε ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτού του φαινομένου: Το περίφημο χάσμα των γενεών. Τα χρόνια του '60 η συμπεριφορά των ανδρών και των γυναικών ήταν περίπου η ίδια όσον αφορά ζητήματα όπως οι«πολεμικές αξίες» και οι αρρωστημένες αντιθέσεις απέναντι στη χρήση στρατιωτικής βίας. Κανένας, ούτε άντρας ούτε γυναίκα, δεν υπέφεραν απ' αυτές τις αρρωστημένες αντιθέσεις στις αρχές της δεκαετίας του '60. Οι απαντήσεις ήταν οι ίδιες. Όλοι πίστευαν πως η χρήση βίας προκειμένου να υποταχτούν κάποιοι λαοί, ήταν δίκαιη ενέργεια. Καθώς πέρασαν τα χρόνια αυτή η άποψη άλλαξε. Οι αρρωστημένες αντιθέσεις διαχύθηκαν σ' όλη την επικράτεια και δημιουργήθηκε ένα πολύ σημαντικό ρεύμα, που σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις είναι της τάξης του 25%. Τι συνέβη; Αυτό που συνέβη είναι η ύπαρξη μιας κάποιας μορφής ημιοργανωμένου κινήματος, στο οποίο αναμίχθηκαν οι γυναίκες, το φεμινιστικό κίνημα. Η οργάνωση έχει κάποιες επιδράσεις. Ανακαλύπτεις ότι δεν είσαι μόνος σου. Υπάρχουν κι άλλοι που έχουν σκέψεις ίδιες με τις δικές σου. Μπορείς να ενισχύσεις τις απόψεις σου και να μάθεις περισσότερα για ότι σκέπτεσαι και πιστεύεις. Αυτά είναι πολύ ενημερωτικά κινήματα, 'οχι σαν τις οργανώσεις με τα μέλη τους, και υπάρχει μια αλληλεπίδραση ανάμεσα στους ανθρώπους, με πολύ χαρακτηριστικά αποτελέσματα. Αυτός είναι και ο κίνδυνος της δημοκρατίας: Εάν μπορούν να δημιουργηθούν οργανώσεις, εάν οι άνθρωποι δεν είναι πλέον κολλημένοι στο γυαλί, μπορεί να δεις να γεμίζουν τα κεφάλια τους με όλες εκείνες οι αστείες σκέψεις, όπως π.χ. οι αρρωστημένες αντιθέσεις ενάντια στη χρήση της στρατιωτικής βίας. Κάτι τέτοιο δεν πρέπει να συμβεί, αλλά μέχρι στιγμής συμβαίνει.

Η Παρέλαση των Εχθρών

Αντί να μιλάμε για τον τελευταίο πόλεμο, ας μιλήσουμε καλύτερα για τον επόμενο, αφού μερικές φορές είναι πιο χρήσιμο να ετοιμαζόμαστε παρά απλά να αντιδρούμε. Σήμερα στις ΕΠΑ σημειώνεται μια πολύ χαρακτηριστική εξέλιξη. Δεν είναι η πρώτη χώρα στον κόσμο στην οποία συμβαίνει κάτι τέτοιο. Υπάρχουν διογκούμενα εσωτερικά κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα, που στην πραγματικότητα μπορεί να αποδειχθούν και καταστροφικά. Κανείς απ' αυτούς που βρίσκονται στην εξουσία δεν προτίθεται να κάνει κάτι γι' αυτό. Εάν ρίξουμε μια ματιά στα κυβερνητικά προγράμματα που αφορούν το εσωτερικό της χώρας την τελευταία δεκαετία - και εδώ περιλαμβάνεται και η αντιπολίτευση του Δημοκρατικού Κόμματος - , θα δούμε πως δεν υπάρχει στην ουσία ούτε μία σοβαρή πρόταση σχετικά με τα οξυμένα προβλήματα της υγείας, της εκπαίδευσης, της έλλειψης στέγης, της ανεργίας, της εγκληματικότητας, των φυλακών, της χειροτέρευσης των συνθηκών διαβίωσης στο κέντρο των πόλεων, ένα σωρό προβλήματα. Τα γνωρίζετε όλοι σας και απ' ότι φαίνεται συνεχώς, επιδεινώνονται. Είναι μόλις δυο χρόνια ο Τζωρτζ Μπους πρόεδρος και τρία εκατομμύρια παιδιά διάβηκαν το κατώφλι για το όριο πείνας, το χρέος έχει φτάσει στα ύψη, το επίπεδο σπουδών πέ­φτει, οι πραγματικοί μισθοί για το μεγαλύτερο μέρος του πληθυ­σμού έχουν γυρίσει στα επίπεδα του τέλους της δεκαετίας του '50, αλλά κανείς δεν κάνει τίποτα για όλα αυτά. Σε τέτοιες συνθήκες πρέπει να αποσπάσεις την προσοχή της συγχισμένης αγέλης, γιατί αν αρχίσει να καταλαβαίνει τι γίνεται μπορεί και να μην της αρέσει, αφότου είναι τα μέλη της που ταλαιπωρούνται απ' αυτά τα προβλήματα. Το να βλέπουν απλά το Μεγάλο Κουτί με τις φαρσοκωμωδίες του, μπορεί να μην επαρκεί. Πρέπει να τους ενσταλάξουμε φόβους για την ύπαρξη εχθρών. Τη δεκαετία του '30 ο Χίτλερ ενστάλαξε το φόβο των Εβραίων και των Τσιγγάνων. Πρέπει να τους συν­τρίψουμε για να υπερασπιστούμε τους εαυτούς μας. 'Αλλωστε διαθέτουμε και τις κατάλληλες μεθόδους μας. Τη τελευταία δεκαετία, κάθε ένα ή δύο χρόνια, κατασκευάζεται κάποιο μεγάλο τέρας, από το οποίο πρέπει να προφυλαχτούμε. Συνήθως χρησιμοποιείτο ένα που ήταν εύκολο να αναγνωριστεί: Οι Ρώσοι. Πρέπει πάντοτε να προφυλάσσεσαι από τους Ρώσους. Αλλά αυτοί σταδιακά έχασαν τη γοητεία τους σαν εχθροί, και καθώς γίνεται ολοένα και πιο δύσκολο να παίξουν αυτό τον ρόλο, πρέπει να δημιουργηθούν κάποιοι καινούργιοι. Στην πραγματικότητα μάλλον έχουν άδικο όσοι κατηγόρη­σαν τον Τζωρτζ Μπούς, ότι δεν είπε που μας οδηγεί στην ουσία. Αυτό είναι πολύ άδικο. Πριν απ' αυτόν, στα μέσα της δεκαετίας του '80, όταν ήθελες να κοιμηθείς μπορούσες να παίξεις το δίσκο Έρχονται οι Ρώσοι. Όμως επειδή αυτός δεν υπάρχει πλέον, έπρεπε να φτιαχτούν καινούργιοι, και αυτό ακριβώς έκανε ο μηχανισμός δημοσίων σχέσεων του Ρέηγκαν τη δεκαετία του '80. Έτσι εμφανίστηκαν η διεθνής τρομοκρατία, οι έμποροι ναρκωτικών, οι τρελαμένοι 'Αραβες και ο Σαντάμ Χουσείν, ο νέος Χίτλερ, που επρόκειτο να κα­ταλάβουν τον κόσμο. Έπρεπε να υπάρξει μια σειρά σε σχέση με την εμφάνισή τους. Τρομάζεις τον πληθυσμό και τον τρομοκρατείς με τέτοιον τρόπο, έτσι ώστε από το φόβο του να έχει ζαρώσει και να μην μπορεί καν να ταξιδέψει.

Τότε επιτυγχάνεις μια λαμπρή νίκη στη Γρενάδα, στον Παναμά ή απέναντι σε κάποιον άλλο ανυπεράσπιστο στρατό του Τρίτου Κόσμου, τον οποίο μπορείς να κονιορτοποιήσεις πριν καν μπεις στον κόπο να τον κοιτάξεις. Έτσι ανακουφιζόμαστε, αφού σωθήκαμε μόλις το τελευταίο δευτερόλεπτο. Αυτός είναι ένας από τους τρόπους για να αποσπάσεις την προσοχή από τη συγχισμένη αγέλη απ' ότι συμβαίνει στην πραγματικότητα, καθώς τη διασπάς και την ελέγχεις. Ο επόμενος εχθρός που έρχεται, κατά πάσα πιθανότητα θα είναι η Κούβα. Αυτό θα απαιτήσει τη συνέχιση ενός παράνομου οικονομικού πολέμου, και πιθανά μιας ασυνήθιστης διεθνούς τρομοκρατίας. Η σημαντικότερη πράξη διεθνούς τρομοκρατίας υπήρξε η επιχείρηση του Κόλπου των Χοίρων που οργάνωσε η κυβέρνηση του Προέδρου Κέννεντυ, για να ακολουθήσουν κι άλλες επιθετικές ενέργειες ενάντια στην Κούβα. Δεν υπάρχει άλλο παρόμοιο παράδειγμα, εάν εξαιρέσουμε ίσως το πόλεμο ενάντια στη Νικαράγουα, εφόσον τον εντάξουμε στην τρομοκρατία (το Διεθνές Δικαστήριο τον τοποθέτησε μάλλον στην κατηγορία των εισβολών). Υπάρχει πάντα μια ιδεολογική επίθεση που στην αρχή δημιουργεί ένα εφήμερο τέρας, για ν' ακολουθήσει μετά η εκστρατεία για τη συντριβή του. Εάν φοβάσαι ότι μπορεί να ανταποδώσει το χτύπημα, δεν προχωρείς, γιατί η κατάσταση είναι επικίνδυνη. Αλλά αν είσαι σίγουρος ότι θα συντριβούν, τότε θα χτυπήσεις για να ακολουθήσει ένας ακόμη αναστεναγμός ανακούφισης.

Όλα αυτά συνεχίστηκαν για κάμποσο καιρό, όταν το Μάη του 1986, δημοσιεύτηκαν οι αναμνήσεις ενός πρώην Κουβανού φυλακισμένου, του Αρμάντο Βαλλαντάρες, που γρήγορα έγιναν δημοφιλές θέμα των μέσων ενημέρωσης. Θα σας παραθέσω ορισμένα σημεία τους. Τα μέσα ενημέρωσης περιέγραψαν τις αποκαλύψεις του ως «τον θετικό απολογισμό ενός τεράστιου συστήματος βασανιστηρίων και φυλακίσεων, μέσω των οποίων ο Κάστρο τιμωρεί και εξολοθρεύει τους πολιτικούς του αντιπάλους. Είναι ένας φρικτός και αξέχαστος απολογισμός των κτηνώδικων φυλακών, των απάνθρωπων βασανιστηρίων, [και] καταγράφει την κρατική βία μερικών ακόμη μαζικών δολοφόνων αυτού του αιώνα, οι οποίοι, όπως μαθαίνουμε επιτέλους από το βιβλίο, δημιούργησαν έναν καινούργιο δεσποτισμό που έχει θεσμοποιήσει τα βασανιστήρια σαν ένα μηχανισμό κοινωνικού ελέγχου στην κόλαση που ήταν η Κούβα, στην οποία ζούσε ο Βαλλαντάρες». Αυτά γράφτηκαν αρκετές φορές σε βιβλιοκριτικές της Ουάσινγκτον Ποστ και των Τάιμς της Νέας Υόρκης. Ο Κάστρο περιγράφεται σαν «ένας ηλίθιας δικτατορίσκος που οι ακρότητές του αποκαλύπτονται τόσο αδιαμφισβήτητα σ' αυτό το βιβλίο, που μόνο ένας ζαλισμένος και ψυχρός δυτικός διανοούμενος θα υπερασπιζόταν τον τύραννο» (Ουάσινγκτον Ποστ): Θυμηθείτε, αυτός είναι ο απολογισμός του τι συνέβη σ' έναν μόνο άνθρωπο. Ας δεχτούμε ότι όλα είναι αλήθεια. Ας μην αμφισβητήσουμε έναν άνθρωπο που λέει ότι βασανίστηκε. Στη γιορτή στον Λευκό Οίκο σχετικά με τη Μέρα των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, τιμήθηκε από τον Ρόναλντ Ρέηγκαν για το κουράγιο του ν' αντέξει τα βασανιστήρια και το σαδισμό αυ­τού του αιμοσταγούς Κουβανού τυράννου. Κατόπιν διορίστηκε αντιπρόσωπος των ΕΠΑ στην Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ, όπου προσφέρει ξεχωριστές υπηρεσίες υπερασπιζόμενος τις κυβερνήσεις του Σαλβαντόρ και της Γουατεμάλας, ενάντια στις κατηγορίες ότι διαπράττουν ακρότητες τόσο μαζικές, ώστε αυτά που πέρασε να μοιάζουν δευτερεύουσας σημασίας. Έτσι λοιπόν έχουν τα πράγματα.

Επιλεκτική Αντίληψη

 Αυτά συνέβαιναν το Μάη του 1986. Έχουν κάποιο ενδιαφέρον και λένε πολλά σχετικά με την κατασκευή της συναίνεσης. Τον ίδιο μήνα, τα επιβιώσαντα μέλη της Ομάδας για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα στο Σαλβαντόρ - οι ηγέτες της ομάδας δολοφονήθηκαν - συνελήφθησαν και βασανίστηκαν, συμπεριλαμβανομένου του Χέρμπερτ Ανάγια, ένα από τα επίλεκτα στελέχη της. Τους έστειλαν στη φυλακή «Ελπίδα», όπου όμως δεν σταμάτησαν τον αγώνα τους για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Καθώς ήταν δικηγόροι, συνέχισαν να παίρνουν ένορκες καταθέσεις από τους φυλακισμένους. Υπήρχαν 432 κρατούμενοι σ' αυτή τη φυλακή. Πήραν υπογεγραμμένες ένορκες καταθέσεις από 403 απ' αυτούς, στις οποίες περιγράφονταν τα βασανιστήρια τα οποία υπέστησαν, ηλεκτροσόκ και άλλες ωμότητες, ενώ αναφέρθηκε αρκετά λεπτομερειακά και η περίπτωση βασανισμού κρατουμένου, από έναν Βορειοαμερικανό ένστολο ταγματάρχη. Η τελευταία είναι μια ασυνήθιστα λεπτομερής και περιγραφική μαρτυρία, πιθανά μοναδική όσον αφορά τις λεπτομέρειες για το τι συμβαίνει στο θάλαμο των βασανιστηρίων. Αυτή η αναφορά των 160 σελίδων από ένορκες καταθέσεις φυλακισμένων, φυγαδεύτηκε από τη φυλακή μαζί με μια βιντεοκασέτα που δείχνει ανθρώπους να μιλάνε, ενώ βρίσκονταν μέσα σ' αυτήν, για τα βασανιστήρια που υπέστησαν. Τη διακίνησή της ανέλαβε η Μarin County Interfaith Task Force. Ο εθνικός τύπος αρνήθηκε να την καλύψει. Οι τηλεοπτικοί σταθμοί αρνήθηκαν να παίξουν το βίντεο. Υπήρξε ένα άρθρο στην τοπική εφημερίδα του Μarin County, The San Francisco Examiner, και μου φαίνεται πως αυτό ήταν όλο. Κανείς άλλος δεν θα την αγγίξει. Ήταν η εποχή όπου υπήρχαν αρκετοί «ζαλισμένοι και ψυχροί δυτικοί διανοούμενοι» που επαινούσαν τον Χοσέ Ναπολεόν Ντουάρτε και τον Ρόναλντ Ρέηγκαν. Ο Ανάγια δεν άξιζε κανέναν έπαινο. Δεν παραβρέθηκε στη γιορτή της Μέρας των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Δεν διορίστηκε πουθενά. Απελευθερώθηκε με μια ανταλλαγή κρατουμένων και μετά δολοφονήθηκε, απ' ότι φαίνεται από τις υπηρεσίες ασφαλείας που στηρίζονται από τις ΕΠΑ. Πολύ λίγες πληροφορίες μάθαμε γι' αυτό το γεγονός. Τα μέσα ενημέρωσης ποτέ δεν διερωτήθηκαν αν η κυκλοφορία των αποκαλύψεων του για τις ωμότητες- αντί να κάθεται και να τις υποφέρει σιωπηλά - πιθανά θα είχαν σώσει τη ζωή του.

Όλα αυτά κάτι λένε για τον τρόπο λειτουργίας του συστήματος κατασκευής της συναίνεσης. Σε σύγκριση με τις αποκαλύψεις του Χέρμπερτ Ανάγια στο Ελ Σαλβαντόρ, οι αναμνήσεις του Βαλλαντάρες είναι ψύλλοι στ' άχυρα. Αλλά πρέπει να κάνεις τη δουλειά σου. Και αυτό μας πηγαίνει στον επόμενο πόλεμο. Περιμένω ν' ακούμε ολοένα και περισσότερα γι' αυτόν, μέχρις ότου λάβει χώρα η επόμενη επιχείρηση.

Μερικές παρατηρήσεις πάνω σ' αυτό το τελευταίο. Επιτρέψτε μου να ξεκινήσω με την έρευνα του πανεπιστημίου της Μασσαχουσέτης που ανέφερα προηγουμένως. Εκεί οι άνθρωποι ερωτήθηκαν εάν πι­στεύουν πως οι ΕΠΑ πρέπει να επεμβαίνουν βίαια για να ανακτήσουν εδάφη που κατελήφθησαν παράνομα, ή σε περιπτώσεις σοβα­ρών παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Εάν οι ΕΠΑ α­σπάζονταν αυτήν την άποψη, θα βομβαρδίζαμε το Ελ Σαλβαντόρ, τη Γουατεμάλα, την Ινδονησία, τη Δαμασκό, το Τελ Αβίβ, το Κέιπ Τάουν, την Τουρκία, την Ουάσινγκτον και μια ολόκληρη λίστα από άλλα κράτη. Όλες αυτές είναι περιπτώσεις παράνομων κατοχών και επεμβάσεων, όπως επίσης και σοβαρές παραβιάσεις των ανθρωπί­νων δικαιωμάτων. Εάν γνωρίζεις τα στοιχεία σχετικά με το εύρος των παραδειγμάτων (που δεν έχουμε το χρόνο να εξετάσουμε αναλυτικά), καταλαβαίνεις πολύ εύκολα ότι η εισβολή και οι ωμότητες του Σαντάμ Χουσείν περιλαμβάνονται σ' αυτό το εύρος. Όμως δεν είναι η πιο ακραία περίπτωση. Γιατί κανείς δεν φτάνει σ' αυτό το συμπέρασμα; Απλά γιατί δεν υπάρχει κάποιος που να ξέρει. Σ' ένα σύστημα προπαγάνδας που λειτουργεί σωστά, κανείς δεν ξέρει γιατί πράγμα μιλάω όταν παραθέτω αυτή τη λίστα παραδειγμάτων. Εάν όμως κάνεις τον κόπο και τα κοιτάξεις, διαπιστώνεις ότι ταιριάζουν στην περίπτωση. Ας πάρουμε ένα σχετικά με κάτι που γίνεται αρκετά απειλητικό, ειδικά αυτή την περίοδό. Το Φλεβάρη, ακριβώς στη μέση των αλλεπάλληλων βομβαρδισμών του Ιράκ, η κυβέρνηση του Λιβάνου κάλεσε το Ισραήλ να τηρήσει την απόφαση 425 του συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, που το καλούσε να αποσυρθεί αμέσως και χωρίς όρους από τη χώρα. Αυτή η απόφαση εκκρεμεί από το Μάρτη του 1978. Υπάρχουν από τότε δύο ακόμη συναφείς αποφάσεις, που καλούν το Ισραήλ να αποσυρθεί αμέσως και χωρίς όρους από τον Λίβανο. Βέβαια οι ισραηλινoί δεν υπάκουσαν, γιατί οι ΕΠΑ τους στηρίζουν στη διατήρηση της κατοχής. Εν τω μεταξύ ο νότιος Λίβανος βρίσκεται υπό καθεστώς τρομοκρατίας. Υπάρχουν μεγάλοι θάλαμοι βασανιστηρίων, όπου συμβαίνουν τρομερά πράγματα. Χρησιμοποιείται σαν βάση για την επίθεση σε άλλα μέρη του Λιβάνου. Στη διάρκεια αυτών των δεκατριών χρόνων, έγινε η εισβολή στη χώρα, η πόλη της Βηρυτού βομβαρδίστηκε, σκοτώθηκαν περίπου 20000 άτομα (περίπου το 80% απ' αυτά ήταν πολίτες), καταστράφηκαν νοσοκομεία, υπήρξε τρομοκρατία, λεηλασίες και ληστείες. Όμως όλα είναι εντάξει, αφού οι ΕΠΑ τα στηρίζουν. Αυτή είναι η μία περίπτωση όπου δεν βλέπεις τίποτα σχετικό στα μέσα ενημέρωσης, ή δεν ακούς καμιά συζήτηση για το αν το Ισραήλ και οι ΕΠΑ πρέπει να τηρήσουν την απόφαση 425 (ή οποιαδήποτε άλλη), ούτε κανείς καλεί σε βομβαρδισμό του Τελ Αβίβ, αν και σύμφωνα με τις αρχές που αποδέχονται τα 2/3 του πληθυσμού, κάτι τέτοιο έπρεπε να συμβεί. 'Αλλωστε, και αυτή είναι μια παράνομη κατοχή και παραβιάζονται τα ανθρώπινα δικαιώματα. Υπάρχουν κι' άλλες περιπτώσεις, πολύ χειρότερες. Η εισβολή της Ινδονησίας στο Ανατολικό Τιμόρ στοίχισε τη ζωή σε 200000 άτομα περίπου. Όλα τ' άλλα φαίνονται μηδαμινά μπροστά σ' αυτό. Όμως η εισβολή στηρίχτηκε από τις ΕΠΑ (στρατιωτικά και διπλωματικά), κάτι που ακόμη συνεχίζεται. Και μπορούμε να παραθέσουμε. και άλλες περιπτώσεις.

Ο Πόλεμος στον Κόλπο

 Αυτός ο πόλεμος μας λέει πώς δουλεύει αποδοτικά ένα σύστημα προπαγάνδας. Οι άνθρωποι φτάνουν να πιστεύουν ότι όταν χρησιμοποιούμε τη στρατιωτική βία ενάντια στο Ιράκ και στο Κουβέιτ, αυτό οφείλεται στο ότι πραγματικά τηρούμε την αρχή πως η παράνομη κατοχή και η προσβολή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων πρέπει να αντιμετωπίζονται με τη βία. Όμως δεν βλέπουν τι μπορεί να σημαίνει κάτι τέτοιο, όταν πρόκειται να εφαρμοστεί στην περίπτωση που δράστης είναι οι ΕΠΑ. Αυτό είναι μια επιτυχία της προπαγάνδας, ενός ιδιαίτερα θεαματικού τύπου.

Ας δούμε και μια ακόμη περίπτωση. Εάν εξετάσουμε προσεκτικά την κάλυψη του πολέμου από τον Αύγουστο μέχρι σήμερα, θα προσέξουμε ότι λείπουν κάποιες φωνές με ιδιαίτερη βαρύτητα. Για παράδειγμα, υπάρχει στο Ιράκ μια δημοκρατική αντιπολίτευση. Βέβαια τα μέλη της δουλεύουν στην εξορία, γιατί δεν μπορούν να επιβιώσουν στο Ιράκ. Βασικά βρίσκονται στην Ευρώπη. Είναι τραπεζίτες, μηχανικοί, αρχιτέκτονες, τέτοιου είδους άνθρωποι. Είναι καλλιεργη­μένοι, έχουν φωνές και μιλούν. Τον περασμένο Φλεβάρη, όταν ο Σαντάμ Χουσείν ήταν ακόμη αγαπημένος φίλος του Τζωρτζ Μπους και εμπορικός συνεταίρος του, ήρθαν στην Ουάσιγκτον (σύμφωνα με πηγές της Ιρακινής αντιπολίτευσης), με εκκλήσεις για κάποια υποστήριξη στο αίτημα τους να υπάρξει μια κοινοβουλευτική δημοκρατία στο Ιράκ. Συνάντησαν την απόλυτη άρνηση, γιατί οι ΕΠΑ δεν ενδιαφέρονταν. Δεν υπήρξε καμιά αντίδραση γι' αυτό στη δημόσια σφαίρα.

Από τον Αύγουστο έγινε λίγο δύσκολο να αγνοούμε την ύπαρξή τους, αφού τότε ξαφνικά στραφήκαμε εναντίον του Σαντάμ Χουσείν, τον οποίο υποστηρίζαμε για πολλά χρόνια. Υπάρχει μια ιρακινή δημοκρατική αντιπολίτευση, λογικά κάποιες σκέψεις πρέπει να έχει για το ζήτημα που προέκυψε. Θα ήταν ευτυχισμένη αν έβλεπε τον Σα­ντάμ Χουσείν να αποσύρεται και να καταρρέει. Σκότωσε τους αδελφούς τους, βασάνισε τις αδελφές τους και τους ανάγκασε να εγκαταλείψουν τη χώρα. Πάλεψαν ενάντια στην τυραννία του όλο τον καιρό που ο Ρόναλντ Ρέηγκαν και ο Τζωρτζ Μπους τον ευλογούσαν. Τι συνέβη με τις φωνές τους; Ρίξτε μια ματιά στα εθνικά μέσα ενημέρωσης και δείτε πόσα μπορείτε να βρείτε για την ιρακινή δημοκρατική αντιπολίτευση από τον Αύγουστο μέχρι τον Μάρτη. Δεν θα βρείτε ούτε λέξη. Δεν οφείλεται στο ότι αυτοί που την αποτελούν είναι ακαλλιέργητοι. Κάνουν δηλώσεις, προτάσεις, έχουν αιτήματα. Εάν τους κοιτάξεις, βρίσκεις ότι δεν ξεχωρίζουν από εκείνους που συμμετέχουν στο αμερικάνικο ειρηνιστικό κίνημα. Είναι εναντίον του Σαντάμ Χουσείν, αλλά και εναντίον του πολέμου ενάντια στο Ιράκ. Δεν θέλουν να καταστραφεί η χώρα τους. Αυτό που ζητούν είναι μια ειρηνική λύση, και ξέρουν πολύ καλά ότι μπορούν να τα καταφέρουν. Όμως αυτή είναι η εσφαλμένη άποψη και συνεπώς εξορίζεται από τα μέσα ενημέρωσης. Δεν ακούμε ούτε λέξη για την ιρακινή δημοκρατική αντιπολίτευση. Εάν θέλετε να μάθετε κάτι γι' αυτήν, πάρτε τον Γερμανικό ή τον Βρετανικό τύπο. Δεν λένε πολλά, αλλά μιας και είναι λιγότερο ελεγχόμενοι από το δικό μας, λένε κάτι.

Αυτό είναι ένα θεαματικό επίτευγμα της προπαγάνδας που έχει δύο σκέλη: Πρώτον, οι φωνές των ιρακινών δημοκρατών αποκλείονται εντελώς, και δεύτερον, κανείς δεν τις προσέχει. Και έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον. Απαιτεί έναν τόσο βαθιά επηρεασμένο πληθυσμό, έτσι ώστε να μην προσέχει τις φωνές της ιρακινής δημοκρατικής αντιπολίτευσης και να μην θέτει το ερώτημα: Γιατί αυτή δεν ακούγεται; Εδώ η απάντηση είναι προφανής: Διότι οι ιρακινοί δημοκράτες έχουν τις δικές τους απόψεις. Συμφωνούν με το διεθνές ειρηνιστικό κίνημα και άρα αποκλείονται.

Ας δούμε το ζήτημα των αιτιών για την κήρυξη του πολέμου. Πα­ρουσιάστηκαν οι ακόλουθες ως αιτίες για τον πόλεμο: Οι επιθέσεις δεν μπορούν να ανταμείβονται, και ο μόνος τρόπος να αναχαιτιστούν είναι η ταχεία προσφυγή στη βία. Αυτή ήταν η αιτία για το, πόλεμο. Βασικά δεν προβλήθηκε κανένας άλλος λόγος. Μπορεί αυτός να αποτελέσει στην ουσία, αιτία για την κήρυξη του πολέμου; Τηρούν οι ΕΠΑ αυτές τις αρχές, ότι οι επιτιθέμενοι δεν μπορούν να ανταμείβονται και ότι η επίθεση πρέπει να αποκρούεται με την ταχεία προσφυγή στη βία; Δεν θέλω να προσβάλλω τη νοημοσύνη σας παραθέτοντας δεδομένα, αλλά το ζήτημα είναι ότι αυτούς τους ισχυρισμούς μπορεί να τους αντικρούσει μέσα σε δυο λεπτά ένας εγγράμ­ματος έφηβος. Όμως παρόλα αυτά, ποτέ δεν αντικρούονται. Ρίξτε μια ματιά στα μέσα ενημέρωσης, στους φιλελεύθερους σχολιαστές και κριτικούς, τους ανθρώπους που καταθέτουν στο Κογκρέσο, και δείτε αν κανείς διερωτάται για το αν οι ΕΠΑ κρατούν αυτές τις αρχές. Αντιτάχθηκαν οι ΕΠΑ στη δική τους εισβολή στον Παναμά και επέμεναν να βομβαρδιστεί σαν αντίποινα η Ουάσιγκτον; Όταν η κατοχή της Ναμίμπια από τη Νότια Αφρική καταγγέλθηκε ως παρά­νομη το 1969, επέβαλλαν οι ΕΠΑ κυρώσεις στην εισαγωγή τροφίμων και φαρμάκων; Προχώρησαν στην κήρυξη του πολέμου; Βομβάρδισαν το Κέιπ Τάουν; Όχι, διεξήγαγαν επί είκοσι χρόνια «ήπια διπλωματία», αν και τα πράγματα δεν πήγαν. και τόσο καλά σ' αυτή την εικοσαετία. Μόνο στα χρόνια των κυβερνήσεων Ρέηγκαν-Μπους, γύρω στο ενάμιση εκατομμύριο άνθρωποι δολοφονήθηκαν από τη Νότιο Αφρική στις γύρω χώρες. Ξεχάστε τι συνέβη στη Νότια Αφρική και τη Ναμίμπια. Κατά κάποιον τρόπο δεν άγγιξαν τις ευαίσθητες χορδές μας. Συνεχίσαμε με την «ήπια διπλωματία» και καταλήξαμε να ανταμείβουμε πλουσιοπάροχα τους εισβολείς. Τους δόθηκε το μεγάλο λιμάνι της Ναμίμπια και πολλά πλεονεκτήματα που αφορούσαν την ασφάλεια τους. Που είναι η αρχή που έπρεπε να κρατήσουμε; Έπειτα, μοιάζει σαν παιδικό παιχνίδι να λέμε ότι πιθανόν αυτοί δεν είναι λόγοι να κηρύξουμε τον πόλεμο, ακριβώς γιατί εμείς οι ίδιοι πρώτοι δεν τηρούμε τις αξίες μας. Αλλά το ότι κανείς δεν έκανε αυτές τις σκέψεις, είναι που έχει σημασία. Όπως επίσης το ότι κανείς δεν ενοχλήθηκε ώστε να φτάσει στο παρακάτω λογικό συ­μπέρασμα: Κανένας λόγος δεν παρουσιάστηκε για την κήρυξη του πολέμου. Κανένας. Κανένας λόγος δεν δόθηκε για την κήρυξη του πολέμου που να μην μπορούσε να τον αντικρούσει ένας μορφωμένος έφηβος μέσα σε δύο περίπου λεπτά. Και αυτό είναι επίσης ένα χαρα­κτηριστικό της ολοκληρωτικής κουλτούρας. Πρέπει να ανησυχούμε που είμαστε τόσο βαθιά ολοκληρωτικοί, έτσι ώστε να μπορούμε να οδηγηθούμε στον πόλεμο χωρίς να δοθεί κάποια αιτία γι' αυτό, και χωρίς κανένας να το επισημάνει ή να το κριτικάρει. Είναι ένα πολύ χαρακτηριστικό γεγονός.

Ακριβώς πριν αρχίσει ο βομβαρδισμός, στα μέσα του Γενάρη, μια μεγάλη δημοσκόπηση της Ουάσιγκτον Ποστ και του ABC, αποκάλυψε κάτι πολύ ενδιαφέρον. Στο ερώτημα «Εάν το Ιράκ συμφωνήσει να αποσυρθεί από το Κουβέιτ προκειμένου το Συμβούλιο Ασφαλείας να εξετάσει το πρόβλημα της Αραβο-ισραηλινής σύγκρουσης, θα το δεχόσαστε;» γύρω στα 2/3 του πληθυσμού απάντησαν καταφατικά. Το ίδιο συνέβαινε με ολόκληρο τον κόσμο, συμπεριλαμβανομένης της ιρακινής αντιπολίτευσης. Ο αμερικάνικος λαός λοιπόν το δεχόταν. Πιθανά οι άνθρωποι που απάντησαν έτσι, να νόμιζαν ότι ήταν οι μόνοι στον κόσμο που το πιστεύουν. Σίγουρα κανένας στον τύπο δεν είπε ότι αυτή είναι μια καλή ιδέα. Απ' ότι φαίνεται οι διαταγές από την Ουάσιγκτον ήταν ενάντια στη «διασύνδεση», δηλαδή στις δι­πλωματικές λύσεις, και συνεπώς όλοι έπρεπε να βαδίζουν με το βήμα της χήνας και να είναι ενάντια στη διπλωματία. Προσπαθήστε να βρείτε κάποιο σχόλιο στον τύπο - με εξαίρεση ένα άρθρο του 'Αλεξ Κόκμπερν στους Λος Άντζελες Τάιμς - που να λέει ότι η διπλωματία είναι μια καλή λύση. Οι άνθρωποι που υποστήριζαν αυτή την άποψη, σκέπτονταν ότι ναι μεν είναι οι μόνοι που έχουν αυτή την άποψη, αλλά πάντως έτσι πιστεύουν.

Ας υποθέσουμε πως γνώριζαν ότι δεν είναι οι μόνοι, πως υπάρχουν και άλλοι άνθρωποι που σκέπτονται τα ίδια, όπως για παράδειγμα η ιρακινή δημοκρατική αντιπολίτευση. Ας υποθέσουμε παραπέρα, ότι γνώριζαν πως πράγματι το Ιράκ έκανε μια τέτοια πρόταση. Ανακοινώθηκε από τους ανώτερους αμερικανούς αξιωματούχους μόλις οκτώ ή δέκα μέρες νωρίτερα. Στις 2 Γενάρη, οι συγκεκριμένοι αξιωματούχοι παρουσίασαν μια πρόταση του Ιράκ να αποσυρθεί εντελώς από το Κουβέϊτ, και σαν αντάλλαγμα το Συμβούλιο Ασφαλείας να συζητήσει την αραβο-ισραηλινή διένεξη και το πρόβλημα των όπλων μαζικής καταστροφής. Οι ΕΠΑ αρνούντο να συζητήσουν το θέμα, πολύ καιρό πριν από την εισβολή στο Κουβέιτ. Ας υποθέσουμε ότι οι άνθρωποι γνώριζαν πως η πρόταση πράγματι τέθηκε στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, πως υποστηρίχθηκε ευρύτερα, και άλλωστε είναι ακριβώς η διαδικασία που οποιοδήποτε ορθολογικό άτομο θα διάλεγε εάν ενδιαφερόταν για την ειρήνη. 'Αλλωστε ήταν κάτι που κάναμε σε άλλες, σπάνιες, περιπτώσεις, που θέλαμε να αντιπαλέψουμε μια εισβολή. Ας υποθέσουμε ότι κάτι τέτοιο γινόταν ευρύτερα γνωστό. Μπορείτε να βγάλετε τα δικά σας συμπεράσματα, αλλά νομίζω ότι τα 2/3 του πληθυσμού πιθανόν να έφταναν στο 98%. Εδώ έχουμε τις μεγάλες επιτυχίες της προπαγάνδας. Πιθανότατα, ούτε ένα άτομο που απάντησε στη δημοσκόπηση, δεν γνώριζε οποιοδήποτε από τα πράγματα που μόλις αναφέραμε. Οι άνθρωποι νόμιζαν ότι ήταν μόνοι. Συνεπώς μπορούσαμε να προχωρήσουμε στην φιλοπόλεμη πολιτική χωρίς αντιπάλους.

Υπήρχε το κατάλληλο πεδίο για να συζητήσουμε το αν θα απέδιδαν οι κυρώσεις. Έχουμε τα ανώτερα κεφάλια της ΣΙΑ γι' αυτό. Εδώ όμως δεν συζητήθηκε ένα ακόμη πιο προφανές ερώτημα: Έχουν ήδη αποδώσει οι κυρώσεις; Η απάντηση είναι ναι, ολοφάνερα απέδωσαν - πιθανά από τα τέλη Αυγούστου, και ακόμη πιθανότερα στα τέλη του Δεκέμβρη. Είναι πολύ δύσκολο να σκεφτούμε κάποια άλλη αιτία για τις υποχωρητικές προτάσεις του Ιράκ, οι οποίες επιβεβαιώθηκαν ή αποκαλύφθηκαν από ανώτερους αμερικανούς αξιωματούχους, που τις περιέγραψαν σαν σοβαρές και συζητήσιμες. Έτσι το πραγματικό ερώτημα μπαίνει ως εξής: Απέδωσαν οι κυρώσεις; Υπήρχε τρόπος απεμπλοκής;  Υπήρχε τρόπος άμεσης απεμπλοκής με όρους μάλλον αποδεκτούς από τον αμερικάνικο λαό, τον κόσμο γενικότερα και τη δημοκρατική ιρακινή αντιπολίτευση; Αυτά τα ερωτήματα δεν συζητήθηκαν και έχει σημασία για ένα σύστημα προπαγάνδας που θέλει να λειτουργεί αποτελεσματικά, το ότι δεν συζητήθηκαν. Αυτό επιτρέπει στον Γραμματέα της Εθνικής Επιτροπής του Ρεπουμπλικανικού κόμματος να πει, σήμερα το πρωί, ότι εάν βρισκόταν οποιοσδήποτε Δημοκρατικός στην κυβέρνηση, το Κουβέιτ δεν θα απελευθερωνόταν. Μπορεί να πει κάτι τέτοιο και κανείς Δημοκρατικός δεν θα σηκωθεί να υποστηρίξει πως αν ήταν Πρόεδρος το Κουβέιτ θα είχε απελευθερωθεί εδώ και έξη μήνες, γιατί υπήρχαν ευκαιρίες τότε να γίνει κάτι τέτοιο χωρίς να χρειασθεί να σκοτωθούν δεκάδες χιλιάδες ανθρώπων και 'να προκληθεί μια οικολογική καταστροφή. Κανείς Δημοκράτης δεν θα πει κάτι τέτοιο, ακριβώς γιατί κανείς Δημοκράτης δεν πήρε μια τέτοια θέση. Ο Χένρυ Γκονζάλες και η Μπάρμπαρα Μπόξερ την υποστήριξαν. Αλλά ο αριθμός των ανθρώπων που έκαναν κάτι ανάλογο ήταν τόσο μικρός, που στην ουσία δεν υφίσταται. Δοθέντος λοιπόν του γεγονότος ότι κανείς Δημοκράτης πολιτικός δεν έπραξε κάτι τέτοιο, ο Κλαίητον Γιούτερ είναι ελεύθερος να λέει ότι θέλει.

Όταν οι πύραυλοι Σκουντ χτύπησαν το Ισραήλ, κανείς στον τύπο δεν το επιδοκίμασε. 'Ακόμη ένα ενδιαφέρον στοιχείο για την καλή λειτουργία του συστήματος προπαγάνδας. Να ρωτήσουμε γιατί όχι; 'Αλλωστε τα επιχειρήματα του Σαντάμ Χουσείν είναι το ίδιο ισχυρά με του Τζωρτζ Μπους. Για να τα δούμε λοιπόν. Ας πάρουμε τον Λίβανο. Ο Σαντάμ Χουσείν λέει ότι δεν ανέχεται την προσάρτηση. Δεν μπορεί ν' αφήσει το Ισραήλ να προσαρτήσει τα συριακά υψώματα του Γκολάν και την Ανατολική Ιερουσαλήμ, σε αντίθεση με την ομόφωνη απόφαση του Συμβουλίου Ασφαλείας. Δεν μπορεί ν' ανεχτεί την προσάρτηση. Δεν μπορεί ν' ανεχτεί την εισβολή. Το Ισραήλ έχει καταλάβει τον ανατολικό Λίβανο για δεκατρία χρόνια παραβιάζοντας τις αποφάσεις του Συμβουλίου Ασφαλείας, τις οποίες αρνείται να αποδεχτεί. Στη διάρκεια αυτής της περιόδου επιτέθηκε σ' ολόκληρο το Λίβανο και συνεχίζει να βομβαρδίζει εκτεταμένες περιοχές του. Δεν μπορεί να το ανεχτεί. Μπορεί να έχει διαβάσει την αναφορά της Διεθνούς Αμνηστίας για τις ωμότητες στη Δυτική Όχθη. Η ψυχή του ματώνει. Οι κυρώσεις δεν μπορούν να αποδώσουν γιατί οι ΕΠΑ θέτουν βέτο σ' αυτές. Οι διαπραγματεύσεις δεν δουλεύουν γιατί οι ΕΠΑ τις μπλοκάρουν. Τι άλλο μένει πέρα από τη βία; Περίμενε χρόνια. Δεκατρία χρόνια στην περίπτωση του Λιβάνου, είκοσι στην περίπτωση της Δυτικής Όχθης. Μπορεί να έχετε ακούσει και πιο πριν αυτή την άποψη. Η μόνη διαφορά ανάμεσα σ' αυτήν και σ' εκείνη που συνήθως ακούγεται, είναι ότι ο Σαντάμ Χουσείν μπορεί στ' αλήθεια να ισχυρίζεται ότι οι κυρώσεις και οι διαπραγματεύσεις δεν αποδίδουν, γιατί τις μπλοκάρουν οι ΕΠΑ. Αλλά ο Τζωρτζ Μπους δεν μπορεί να πει κάτι ανάλογο, γιατί οι κυρώσεις προφανώς δούλεψαν, και έχει κάθε λόγο να πιστεύει ότι και οι διαπραγματεύσεις μπορούν να δουλέψουν - αλλά βέβαια αρνείται επίμονα να τις προωθήσει, λέγοντας ξεκάθαρα ότι δεν υπάρχουν διαπραγματεύσεις που να μπορούν να επιλύσουν το πρόβλημα. Βρήκατε κανέναν στον τύπο που να έχει επισημάνει αυτό το ζήτημα; Όχι. Θεωρείται ασήμαντο. Όμως είναι κάτι, που για μια ακόμη φορά, ένας καλλιεργημένος έφηβος μπορεί να το αντιληφτεί μέσα σ' ένα λεπτό. Αλλά κανείς δεν το επισημαίνει, ούτε σχολιαστής, ούτε αναλυτής. Αυτό, και πάλι, είναι σημάδι μιας καλά λειτουργούσας ολοκληρωτικής κουλτούρας. Δείχνει ότι δουλεύει η κατασκευή της συναίνεσης.

Ένα τελευταίο σχόλιο σχετικά μ' αυτό που μόλις αναφέραμε. Μπορούμε να δώσουμε πολλά παραδείγματα, τα οποία μπορούμε να συμπληρώσουμε καθώς συνεχίζουμε τη συζήτηση. Ας δεχτούμε ότι ο Σαντάμ Χουσείν είναι ένα τέρας που θέλει να κατακτήσει τον κόσμο - αυτό πιστεύεται ευρύτερα στις ΕΠΑ, και όχι άδικα. Ενσταλάχθηκε σταθερά στα κεφάλια των ανθρώπων: Εμφανίστηκε σαν κάποιος που πρόκειται, περίπου, να πάρει τα πάντα. Πρέπει να τον σταματήσουμε εδώ και τώρα. Όμως, πώς απέκτησε τη δύναμή του; Το Ιράκ είναι μια μικρή τριτοκοσμική χώρα, χωρίς βιομηχανική υποδομή. Για οκτώ χρόνια πολεμούσε με το Ιράν. Εννοούμε το μετά την επανάσταση Ιράν, με αποδεκατισμένο το μεγαλύτερο μέρος της στρατιωτικής του δύναμης. Το Ιράκ είχε αρκετή υποστήριξη σ' αυτόν τον πόλεμο. Στηρίχθηκε από τη Σοβιετική Ένωση, τις ΕΠΑ, την Ευρώπη, τις μεγαλύτερες Αραβικές. χώρες και τους 'Αραβες παραγωγούς πετρελαίου. Δεν μπόρεσε να νικήσει το Ιράν. Αλλά ξαφνικά είναι έτοιμο να κατακτήσει τον κόσμο. Βρήκατε κανέναν που να επισημάνει αυτή την αντίφαση;                        .

Η πραγματικότητα είναι πως είχαμε να κάνουμε με μια τριτοκοσμική χώρα με στρατό αποτελούμενο από αγρότες. Σήμερα γίνεται παραδεκτό ότι υπήρξαν τόνοι παραπληροφόρησης για τις οχυρώσεις, τα χημικά όπλα κλπ. Αλλά βρήκατε κανέναν που να το επισημάνει; Όχι. Δεν υπάρχει κανένας, ουσιαστικά κανένας. Αυτή είναι μια τυπική περίπτωση. Σημειώστε ότι όλα αυτά συνέβησαν ακριβώς ένα χρόνο αφότου τα ίδια έγιναν με τον Μανουέλ Νοριέγκα. Ο Μα­νουέλ Νοριέγκα είναι ένας μικροκακοποιός σε σύγκριση με τον φίλο του Τζωρτζ Μπους Σαντάμ Χουσείν, σε σύγκριση με τους άλλους φίλους του στο Πεκίνο, ή τέλος με τον ίδιο τον Τζωρτζ Μπους στη συγκεκριμένη περίπτωση. Κακός, αλλά όχι ο εγκληματίας παγκοσμίου κλάσεως, όπως μας αρέσει να τον παρουσιάζουμε. Μετατράπηκε σε ένα πλάσμα μεγαλύτερο απ' ότι είναι στην πραγματικότητα, σε κάποιον που πρόκειται να μας καταστρέψει ηγούμενος των εμπόρων ναρκωτικών. Πρέπει να κινηθούμε γρήγορα και να τον συντρίψουμε, σκοτώνοντας εκατοντάδες και ίσως χιλιάδες ανθρώπους, επαναφέροντας στην εξουσία την αδύναμη ολιγαρχία και θέτοντας υπό τον έλεγχο των αμερικανικών στρατιωτικών κάθε σφαίρα του πολιτικού συστήματος. Πρέπει να τα κάνουμε όλα αυτά γιατί, πέρα απ' οτιδήποτε άλλο, χρειάζεται να σωθούμε εμείς οι ίδιοι (διαφορετικά αυτό το τέρας θα μας καταστρέψει). Ένα χρόνο αργότερα τα ίδια έγιναν με τον Σαντάμ Χουσείν. Το επεσήμανε κανείς; Επεσήμανε κανείς τι συνέβη στην πραγματικότητα, ή για ποιόν λόγο; Μάλλον πρέπει να ψάξετε πάρα πολύ για να πάρετε μιαν απάντηση σ' αυτό το ερώτημα.

Σημειώστε ότι όλα αυτά δεν διαφέρουν από τον τρόπο με τον ο­ποίο δούλεψε η Επιτροπή Κρηλ το 1916-7, όταν μέσα σε έξη μήνες μετέτρεψε έναν φιλειρηνικό πληθυσμό σε παράφρονες υστερικούς, που ήθελαν να καταστρέψουν οτιδήποτε γερμανικό προκειμένου να σωθούν από τους Ούννους που έκοβαν τα χέρια των μωρών των Βέλγων. Μπορεί οι τεχνικές να είναι σήμερα πιο εκλεπτυσμένες, με την τηλεόραση και τα πολλά χρήματα, αλλά το όλο σύστημα φαίνεται αρκετά παραδοσιακό. Πιστεύω ότι το ζήτημα, για να επιστρέψω στο αρχικό μου σχόλιο, δεν είναι απλά η παραπληροφόρηση σχετικά με την κρίση του Κόλπου. Το ζήτημα είναι πολύ ευρύτερο και έγκειται στο αν θέλουμε να ζούμε υπό συνθήκες αυτοεπιβαλλόμενου ολοκληρωτισμού, με τη συγχισμένη αγέλη περιθωριοποιημένη, κατευθυνόμενη, τρομοκρατημένη, κραυγάζουσα πατριωτικά συνθήματα, φοβούμενη για τη ζωή της και θαυμάζοντας με δέος τον ηγέτη που την έσωσε από την καταστροφή, ενώ την ίδια στιγμή οι εκπαιδευμένες μάζες θα παρελαύνουν με το βήμα της χήνας, θα επαναλαμβάνουν τα συνθήματα που υποτίθεται πως πρέπει να επαναλαμβάνουν, η κοινωνία θα κλείνεται στο σπίτι της, για να καταλήξουμε έτσι ένα κράτος μισθοφόρων, που θα ελπίζει ότι κάποιοι άλλοι θα μας πλη­ρώσουν για να συντρίψουμε κάποιον στον κόσμο. Αυτές είναι οι επιλογές που έχουμε μπροστά μας. Η απάντηση σ' αυτά τα ερωτήματα βρίσκεται σε μεγάλο βαθμό ακριβώς στα χέρια ανθρώπων όπως εσείς και εγώ.